Inscrivez-vous au Yiddish Brief, un bissel de tout ce qui est yiddish, présenté chaque semaine par notre Forverts éditeur Rukhl Schaechter.
דער פּאָעט יעקבֿ גלאַטשטיין, אַ געבוירענער אין לובלין, פּוילן, האָט געשריבן:
לובלין, מײַן הייליקע ייִדישע שטאָט, שטאָט פֿון גרויסן דלות און פֿריילעכע ייִדישע יום־טובֿים…
Je vous conseille de le faire. . . .
לובלין, מײַן הייליקע ייִדישע שטאָט פֿון בילדונג־דאָרשטיקע יונגע־לײַט און יונגע מיידלעך, פֿון דעם ערשטן בעז־אַראָמאַט פֿון יונג־העברעיִש און פֿון דער באַטעמטקייט פֿון שטאָלצן ייִדיש.
הייליקע שטאָט מײַנע, . . . ווער וועט דיך צוריקשטעלן און צוריקבויען, מײַן הייליקע שטאָט, אַז פֿאַרוויסט ביסטו געוואָרן ביז דײַנע פֿונדאַמענטן און ביסט C'est vrai.
מע שלאָגט שינדלען, מע לייגט דעכער, מען פֿאַרריכט און מען פֿאַרניצעוועט אַן אַלטע פּאַסקודנע וועלט, אָבער מײַן הייליקע שטאָט, די שטאָט פֿון מײַן וועלט, וועט קיין מאָל נישט צוריקגעבויט Oui.
גלאַטשטיין איז געווען גערעכט. Il s'agit d'un montant total de 43 000 dollars. דעם חורבן, כּמעט אַ דריטל פֿון דער דעמאָלטיקער באַפֿעלקערונג, וועט קיין מאָל נישט צוריקגעבויט ווערן, אָבער עס זײַנען דאָ מענטשן און אַן אָרגאַניזאַציע, דווקא נישט קיין ייִדן און נישט קיין ייִדישע, וואָס אַרבעטן כּדי אויפֿצוהאַלטן דעם אָנדענק פֿון יענער C'est vrai. די אָרגאַניזאַציע הייסט „בראַמאַ גראָדסקאַ”, (דער שטאָטטויער) און עס געפֿינט זיך אין אַ בנין אין דעם טויער, וואָס ייִדן פֿלעגן רופֿן „גראָדסקע בראָם“ אָדער „ברום“, דורך וועלכן מע פֿלעגט אַרײַנגיין C'est vrai.
דעם זומער, זײַענדיק אין פּוילן האָבן מיר (מײַן מאַן, אונדזער עלטערע טאָכטער בענאַ און איך), געמאַכט אַן עקסקורסיע קיין לובלין — די שטאָט וווּ מײַן טאַטע האָט געוווינט ווי אַ צענערלינג ביז 1927, די שטאָט פֿון זײַן אַרײַנטריט אין „אויפֿגעוואַכטן קלאַסן־קאַמף“ און « שטאָלצן ייִדיש »,— און זיך געטראָפֿן מיט פּיאָטער נאַזאַרוקן, אַ געוועזענער ייִדיש־סטודענט פֿון דער ווײַנרײַך־פּראָגראַם בײַם ייִוואָ. פּיאָטער האָט אונדז אַרומגעפֿירט איבער דער שטאָט און דערציילט וועגן דער געשיכטע און אַרבעט פֿון דער אָרגאַניזאַציע.
« בראַמאַ » האָט זיך אָנגעהויבן אין 1990 ווי אַ טעאַטער־טרופּע אָבער מיט דער צײַט האָבן די באַטייליקטע אײַנגעזען אַז זיי געפֿינען זיך אין האַרץ פֿון עפּעס אַ סך מער דראַמאַטישס ווי די דראַמאַטישיסטע פּיעסע — דער פֿאַרלוירענער ייִדישער וועלט — און זיי האָבן אָנגעווענדט זייערע כּוחות און פֿעיִקייטן אויף רעקאָנסטרוּירן און אויפֿהיטן די Je vous conseille de le faire.
שטעלט זיך די פֿראַגע, פֿאַר וואָס וואָלטן נישט־ייִדן זיך Est-ce que c'est une question de savoir si vous êtes en train de faire quelque chose? און די פֿראַגע קומט טאַקע דעם גאַסט אַנטקעגן ווען מע טרעט אַרײַן אינעם בנין. אויף דער וואַנט הענגט אַן אויפֿשריפֿט אין דרײַ שפּראַכן: פּויליש, ענגליש און עבריתּ בזה הלשון: „ייִדן וואָס קומען אַהער פֿרעגן אונדז, איר זײַט דאָך נישט קיין ייִדן איר זײַט פּאָליאַקן Il s'agit d'une question de temps. פּאָליאַקן פֿרעגן אונדז, ,פֿאַר וואָס טוט איר דאָס, איר זײַט דאָך פּאָלאַקן און די ייִדישע שטאָט איז ניט אײַער געשיכטע. Qu'est-ce que c'est que d'aller à la maison?
« » בשותּפֿותדיקע פּויליש־ייִדישע געשיכטע. אויסגעהרגעטע ייִדן דאַרף מען נישט זײַן קיין ייִד.“
אויף אַן אַנדער וואַנטשילד שטייט געשריבן: „עס איז דאָ, בײַם גראָדסקע־טויער, וואָס מע רופֿט אויך ׳דער ייִדישער טויער׳, וואָס איז דער שומר איבער דעם נישט־עקסיסטירנדיקן שטעטל — דעם ייִדישן אַטלאַנטיס — וווּ מיר באַמיִען זיך צו פֿאַרשטיין דעם באַטײַט און דעם שליחות פֿון דעם אָרט הײַנט.“
עס זײַנען דאָ פֿאַרשיידענע אופֿנים און פּראָיעקטן דורך וועלכע C'est vrai. איינער אַזאַ האָט צו טאָן מיט פֿאָטאָגראַפֿיעס. 2015 גלעזערנע נעגאַטיוון (négatifs sur plaque de verre) וואָס אַרבעטערס האָבן צופֿעליק געפֿונען אין אַ בוידעם אויף רינעק 4. דער פֿאָרשער יעקבֿ כמיעלעווסקי אין מײַדאַנעק האָט אַנטדעקט אַ מעגלעכע פֿאַרבינדונג צווישן דעם אַדרעס און אַ פֿאָטאָגראַף, אַבראַם זילבערבערג, וואָס האָט דאָרטן אַ שטיק צײַט געוווינט.
Il y a une somme de 2 700 $ pour un montant total de 2 700 $. פֿאַרשיידענע גרייסן, entre 1914 et 1939. געקוקט אויף די 75 יאָר, די נישט־גינסטיקע באַדינגונגען אין בוידעם — די קעלט ווינטערצײַט און די היצן זומערצײַט — האָבן Je vous conseille de vous en servir. זיי געבן דעם צוקוקער אַ בליק אַרײַן אין דעם וואָס זיי רופֿן „אַ נישט־עקסיסטירנדיקע שטאָט“: בילדער פֿון קינדער און דערוואַקסענע, מענער און פֿרויען, פֿרומע און וועלטלעכע, ייִדן און נישט־ייִדן, פֿאַרשיידענע פֿאַכלײַט, יחידים און גרופּעס, Je vous conseille de le faire.
אַנדערע בילדער פֿון חתונות, בריתן און מצבֿות דאָקומענטירן וויכטיקע מאָמענטן אין דעם ייִדישן משפּחה־לעבן. די פֿאָטאָגראַפֿיעס שפּיגלען אויך אָפּ דעם בהדרגהדיקן איבערגאַנג פֿון אַ פֿרום, טראַדיציאָנעל לעבן צו אַ מער Oui. דאָס רובֿ זײַנען בילדער פֿון פּשוטע לײַט, אין גאַנג פֿון דער טאָג־טעגלעכקייט — מענטשן וואָס האָבן קיין מאָל נישט געמיינט אַז זיי וועלן ווערן שטומע עדות אויף אַ פֿאַרשוווּנדענער וועלט.
אַן אַנדער פּראָיעקט האָט צו טאָן מיט דער דיגיטאַלער ביבליאָטעק פֿון דער ישיבֿת חכמי לובלין, אַ וויכטיקער מקום־תּורה וואָס האָט זיך געעפֿנט אין לובלין אין 1930, און איז געווען רעוואָלוציאָנער אין דער ישיבֿה־וועלט, נישט נאָר פֿאַר דעם דף־יומי וואָס איר פֿאַרלייגער, ר' מאיר שאַפּיראָ, האָט אײַנגעפֿירט אויף אַ קאָנפֿערענץ פֿון אַגודת־ישׂראל אין ווין Vers 1923, depuis 1923 פֿאַר איר שיינעם בנין וואָס האָט געהאַט אַן עסזאַל און אינטערנאַטן פֿאַר די בחורים, אַ סגולה צו די שוועריקייטן פֿון דינגען אַ צימער און עסן טעג אין פֿרעמדע הײַזער.
1930־1939, האָט די ישיבֿה אָנגעזאַמלט אַ ביבליאָטעק פֿון צענדליקער טויזנט Bien sûr, je pense que c'est possible. 1941 האָבן די נאַציס אײַנגענומען לובלין און ביז מיט אַ יאָרצענדליק צוריק האָט מען געמיינט אַז נאָר פֿינעף ביכער האָבן C'est vrai. אָבער אַ דאַנק דער איבערגעגעבענער אַרבעט פֿון בראַמאַ גראָדסקאַ, אונטער דער אָנפֿירערשאַפֿט פֿון פּיאָטער נאַזאַרוק Le montant total de la somme est de 1 555. ביכער, פֿונאַנדערגעשפּרייט אין ביבליאָטעקן איבער דער גאָרער Oui.
בראַמאַ גראָדסקאַ ווייסט אַז ס׳איז נישטאָ קיין שׂכל אין צוריקברענגען די ביכער קיין לובלין, אַ שטאָט וואָס האָט קוים אַ C'est vrai. N'hésitez pas à nous contacter pour plus d'informations. אויסצוזוכן, אידענטיפֿיצירן און קאַטאַלאָגירן אַלע ביכער מיט Je vous conseille de le faire. אַזוי האָפֿן זיי צו רעסטאַוורירן די זאַמלונג און זי כאָטש סימבאָליש צוריקקערן קיין לובלין.
אַזוי ווי בראַמאַ גראָדסקאַ דינט ווי דער אַדרעס פֿאַר אויפֿהיטן דעם אָנדענק פֿון די ייִדן אין לובלין קען מען דאָרטן געפֿינען אויסטערלישע זאַכן וואָס מענטשן האָבן צופֿעליק געפֿונען און אַהין אַרײַנגעגעבראַכט: למשל, אַ וואָגנראָד וואָס האָט זיך ערגעץ געוואַלגערט, געמאַכט פֿון אַ ייִדישער Bien sûr, je pense que c'est possible.
בראַמאַ פֿירט אויך אָן מיט דערציִערישע פּראָגראַמען וועגן דעם חורבן און דעם ייִדישן לעבן פֿאַר דעם חורבן פֿאַר לערערס פֿון C'est vrai. זיי האָבן אַ דאַטן־באַזע וווּ זיי זאַמלען אינפֿאָרמאַציע וועגן געוועזענע לובלינער פֿון פֿאַרשיידענע מקורים, ווי למשל, רשימות Il s'agit d'une solution à votre problème.
איך האָב, פֿאַרשטייט זיך, געבעטן בײַ פּיאָטערן ער זאָל זוכן אינפֿאָרמאַציע וועגן מײַנע אייגענע אָבֿות, דער משפּחה צוקער. האָט ער געזוכט אונטער זייער אַדרעס, רוסאַלקע 3, וווּ ער האָט Il s'agit d'une question de temps. צווישן די אַלע נעמען פֿון די אײַנוווינערס פֿון בנין וואָס האָבן זיך געפֿונען אין דער דאַטן־באַזע, בתוכם נישט קיין איין צוקער (מסתּמא ווײַל די משפּחה איז שוין געהאַט אַוועק פֿון מיר מיר פֿאַרכאַפּט דעם אָטעם: מאָשעק (משה) גאָטליב, פֿון פֿאַך אַ Oui.
Il s'agit d'une question de temps. געוווּסט האָב איך נאָר אַז ער איז געווען דער ערטשער מאַן פֿון דעם טאַטנס עלטסטער שוועסטער לובע און אַז זיי האָבן נאָך אַ פּאָר C'est vrai. כאָטש די מומע לובע איז שוין געווען אַ בונדיסטקע האָט מסכּים געווען צו אַ שידוך (איך ווייס ניט פֿרײַוויליק צי נישט) מיטן זון פֿון איינעם אַ גאָטליב מיט וועמען דער טאַטע (מײַן זיידע), אויך אַ בראַקער, האָט געהאַט Oui.
מיר איז דאָס אַלע מאָל געווען אַזאַ אינטערעסאַנטער באַווײַז פֿון דעם וואָס ווי די אַלטע וועלט און די נײַע זײַנען דעמאָלט Je vous conseille de le faire. Et bien, est-ce que tu es en colère contre toi?! מער ווי דאָס האָב איך וועגן משה גאָטליבן נישט געוווּסט. ס׳איז מיר קיין מאָל אַפֿילו נישט אײַס איז אומגעקומען אָדער האָט איבערגעלעבט דעם חורבן; בײַ מיר האָט זײַן שייכות צו מײַן משפּחה זיך געענדיקט מיטן גט Il y a 20 ans. נאָר ס׳איז קלאָר אַז ער איז אומגעקומען.
איך האָב געקענט זייער איצוש ע״ה, וואָס האָט אין די 1950ער יאָרן עמיגרירט קיין קאַנאַדע, וווּ מיר האָבן געוווינט, נאָר מיר אויך קיין מאָל נישט אײַנגעפֿאַלן אים צו פֿרעגן וואָס איז געשען מיטן טאַטן זײַנעם. צי האָט ער נאָך אַ מאָל חתונה געהאַט, האָט ער געהאַט אַנדערע קינדער — האַלבע־ברידער אָדער ־שוועסטער? Qu'est-ce que tu penses?
N'hésitez pas à nous contacter פֿראַגעס אָבער די קנאַפּע ידיעות האָבן אויפֿגעלעבט פֿאַר מיר Il s'agit d'une question de temps. דאָס איז טאַקע דער ציל פֿון בראַמאַ גראָדסקאַ — צו ווײַזן אַז די אומגעקומענע זײַנען נישט געווען בלויז ציפֿערן. דאָס ביסל אינפֿאָרמאַציע וועגן משה גאָטליבן איז אַרײַן אין Il s'agit d'un montant de 43 000 dollars — un montant total de 43 000 dollars. אומגעקומענעם ייִד, וואָס האָט געוווינט אין לובלין ערבֿ דעם Il s'agit d'une question de temps.
און דווקא יענע דינע פּאַפּקעס האָבן מער פֿון אַלע פּראָיעקטן Si c'est le cas, vous devez vous assurer que vous êtes à la hauteur. בראַמאַ צילעוועט צו געפֿינען עפּעס אַ ידיעה וועגן יעדן פֿון די 43 000 dollars. עס קען זײַן אַ נאָמען, אַן אַדרעס, אַ פֿאַך, אַ געבוירן־טאָג, עפּעס וואָס ראַטעוועט דעם נאָמען פֿון אַנאָנימקייט און אָטעמט אַרײַן אין אים אַ נשמה.
35 000 $ pour un montant total de 35 000 $ Oui. Il s'agit d'un montant de 8 000 $ pour un montant total de 8 000 $.
