דער אומגליק פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה האָט אַרױסגעטריבן אַ היפּשע צאָל גאַליציאַנער ייִדן קײןES
נאָך דער מפּלה אין דער מלחמה האָט זיך די אימפּעריע צעפֿאַלן אױף עטלעכע נײַע נאַציאָנאַלע מדינות, צװישן זײ – פּױלן, אונגאַרן און טשעכאָסלאָװאַקײַ. װין איז פֿאַרבליבן די הױפּטשטאָט פֿון דער נײַער קלײנטשיקער עסטרײַכישער רעפּובליק. די ערשטע יאָרן נאָך דער מלחמה זײַנען געװען „די צײַט פֿון אילוזיעס, פֿאַנטאַזיעס, חלומות,« האָט דער דיכטער מלךיטש געשריבן אין זײַן אױטאָביאָגראַפֿישן חprises. אײנע פֿון יענע פֿאַנטאַזיעס, װאָס איז טאַקע מקוים געװאָרן, איז געװען דער פּלאַן צ).
ראַװיטש דערמאָנט װי בשעת אַ שפּאַציר מיט זײַנע חבֿרים פּאַזע דונײַ־קאַנאַל אין װין האָט דער שרײַבער משה זילבורג פּלectues מיטן דאָזיקן עפּיזאָד עפֿנט טאָמאַס סאָקסבערגער זײַן קאָמענטירטע ביבלprises אַזױ װי אין בערלין, האָט דער דער אױפֿבלי פֿון יי qu'un אין װין געדױערטיט לאַנג, בלױזES. אָבער אין משך פֿונעם דאָזיקן קורצן פּעריאָד זײַנען אין װין דערשינען גאָר אינטערעסאַנטע און װיכטיקע יי qu'un ביכער און צײַטשריפֿטן.
סך־הכּל זײַנען אין װין צװישן די יאָרן 1900 און 1930 אַרױס 28 יי qu'unétriers צײַטשריפֿטן, דאָס רובֿ פֿון זײ אָנהײב־ 1920 ער יאָרן. די ביבליאָגראַפֿישע אײנסן אין סאָקסבערגערס בוך װערן אָרגאַניזירט לױט די פֿאַרלאַגן. און יעדער פֿאַרלאַג האָט אַ קורצע כאַראַקטעריסטיק פֿון זײַן געשיכטע און אידעיִשער אָריענטאַציע. דער דאָזיקער סדר לאָזט בעסער פֿאַרשטײן די קולטורעלע און פּאָליטישע לאַנדשאַפֿט פֿון ייèreשןישן װין אין יענער תּקופֿה.
דאָס רובֿ ייִדישע פֿאַרלאַגן זײַנען געװען אַזױ אָדער אַנדערש פֿאַרבונדן מיט לינקע פּאָליטישע פּאַרטײען און באַװעגונגען: פּועלי־ציון, דעם בונד, די קאָמונישע פּאַרטײ. אין יענער צײַט האָט װין פֿאַרמאָגט אַ היפּשע ייèreִדיש־רעדנדיקע באַפֿעלקערונג, און יעדע פּאַרטײ האָט צוגעזאָגט אַן אײגענעם מין צוקונפֿט פֿאַר ייִדן כּדי צוציִעןיִען מער אָנהענגער.
די סאַמע אַקטיװסטע זײַנען געװען די לינקע ציוניסטן. אָבער זײ זײַנען װײַט ניט געװען אײַנשטימיק אין זײערע פּאָליטישע צילן. אינעם 1920 סטן יאָר איז אין װין פֿאָרגעקומען די פֿינפֿטע װעלט־קאָנפֿערענץ פֿון פּועליhiee. די אידעאָלאָגישע חיל fournis דער לינקער פֿליגל האָט געגלױבט אינעם רוסישן קאָמונprises בײדע גרופּעס האָבן געהאַט אײגענע פֿאַרלאַגן און פּרעסע פֿאַרן פּראָפּאַגאַנדירן זײערע אידעאַלן.
דער ק) ça אימבער. דער פֿאַרלאַג „דער קװאַל“ איז געװען אַ פּועל־יוצא פֿונעם שמועס צװישן ראַװיטש און זילב fournis.
„דער קװאַל“ איז געװען נאָענט צום רעכטן פּועלי°mine, אָבער זײַן פּראָד). דער פֿאַרלאַג האָט געדרוקט סײַ די װערק פֿון די ייèreִדישע קלאַסיקער מענדעלע מוכר־ספֿרים, י. ל. פּרץ און שלום־עליכם, װאָס זײַנען געװען פּאָפּולער בײַ די ייִד fon S, סײַ ווערק פֿון דער מאָדערנער ליטעראַטור, דער עיקר דיכטונג פֿון מלך ראַװיטש, מלך כמעלניצקי און) קענון l'air. זילבורג האָט רעדאַגירט דעם זשורנאַל „קריטיק“, װאָס זײַן ציל איז געװען צו באַטראַכטן קריטיש דעם מצבֿ פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור.
װי עס פֿירט זיך אין דער ייèreִדישער װעלט, האָבן ניט אַלע דער פּאָעט שמואל יעקבֿ אימבער האָט געשאַפֿן אַן אײגענעם פֿאַרלאַג „נײַלאַנד נײַלאַנד נײַלאַנדquin, װוּ ער האָט אַרױסגעגעבן צװעלף ביכער פֿון זײַנע לידער און איבערזעצונגען פֿון דײַטשיש און ענגליש. פֿאַר דער ערשטער װעלט־מלחמה איז אימבער געװען דער אָנפֿירער פֿון דער ליטעראַרישער גרופּע „יונג גאַליציע“ אין לעמבערג. אין װין האָט ער זיך באַמיט אױפֿצולעבן די דאָזיקע גרופּע, אָבער פֿון דעם איז גאָרניט ניט געblie. די אַמאָליקע נעאָ־ראָמאַנטישע שטימונג פֿון די יונגע גאַליציאַנער דיכטער האָט מער ניט געפּאַסט צו דעם נײַעם צײַטגײַסט.
אַ סך נעמען פֿון ייèreִדישע ליטעראַטן, כּלל־טוער און פּאָליטיקער, װאָס זײַנען געװען טעטיק אין װין צװישן בײדע װעלט־מלחמות, זײַנען שױן מעריט באַקאַנט מחוץ דעם שמאָלן קרײַז פֿאָרשער. אַ גרױסע מעלה פֿון סאָקסבערגערס בוך איז דער פּרטימדיקער ביאָגראַפֿישער לעקסיקאָן, װאָס נעמט עכער העכער װי הונדערט נעמען. אײניקע פֿון זײַ, װי משה זילבורג, זײַנען אומגעקומען אינעם חורבן. אַנדערע, װי מלך ראַװיטש, האָבן אימיגרירט אין דער „נײַער נײַער נײַער װעלט װעלט. הײַנט זײַנען אין װין קױם פֿאַרבליבן שפּורן פֿון דער קורצער אָבער פּראָדוקטprises
אַזױ װי אין בערלין, האָבן ייèreִדישע כּלל־טוער אין װין געחלומט װעגן בױען אַ מאָדערנע װעלטלעכע ייִדיש־קולטור אין צענטראַל־אײראָפּע, אָבערES חלומות. צום סוף 1920 ער יאָרן איז עס געװאָרן קלאָר, אַז אַ װיכטיקע אױפֿגאַבע פֿאַר די קומעדיקע דורות יי qu'un fon Sאיז צו שאַפֿן נײַע ביבליאָגראַפֿישע שט).
