Année 2018 C'est vrai. Vous avez besoin d'aide? דער ייִדישער ליטעראַטור, קונסט, זשורנאַליסטיק און מער — און מײַן Il s'agit d'une question de temps.
דער װעג איז אָבער נישט געװען קײן גרינגער. פֿאַר דעם ייִדיש־קורס האָב איך בכלל נישט געקענט דעם אַלף־בית. פּונקט װי אַ קלײן קינד האָב איך זיך געמוטשעט און אַרויסגערעדט Je vous conseille de le faire. איך בין אויך געװען אַ סך עלטער װי די אַנדערע סטודענטן, אָבער Je suis en train de le faire. ייִדיש האָט אונדז אַלעמען נאָענט פֿאַרבונדן.
זעקס מיט אַ האַלב יאָר שפּעטער קען איך לײענען, רעדן און שרײַבן אױף ייִדיש — כאָטש איך בין נאָך אַלץ נישט פֿליסיק. Il s'agit d'une question de temps. ס׳מאַכט אָבער נישט אויס. יעדן טאָג וואָס איך פֿאָרש די װוּנדערס פֿון ייִדישקײט, פֿיל איך זיך װי אַ קינד אין אַ קאָנדיטערײַ.
דערפֿאַר האָב איך באַשלאָסן פֿון צײַט צן צײַט צו שרײַבן אַרטיקלען געצילעוועט אויף אַנדערע ייִדיש־סטודענטן. די עסייען װעלן זײַן קורץ און קלאָר — פּאַסיק פֿאַר תּלמידים פֿון C'est vrai. האָפֿנטלעך װעלן זײ זײַן סײַ נוציק סײַ הנאהדיק! Il s'agit d'une question de temps.
* * *
En 1902, il s'agit d'un projet de loi: דער גײסט פֿון דער געטאָאַ באַשרײַבונג פֿונעם ייִדיש־קולטורעלן לעבן אױף דער איסט־סײַד אין ניו־יאָרק, אָנגעשריבן פֿון אַ יענקי מיטן נאָמען האָטשינס האַפּגוד.
אין דער דאָזיקער תּקופֿה האָבן נישט־ייִדישע „רעפֿאָרמירערס“ אַ מאָל געשריבן װעגן דעם דלות און שמוץ פֿון דער איסט־סײַד, װאָס איז געװען אָנגעפּאַקט מיט אָרעמע ייִדיש־רעדנדיקע אימיגראַנטן פֿון Oui. די דאָזיקע שרײַבער האָבן געפֿאָדערט װיכטיקע פֿאַרבעסערונגען — Il s'agit d'une question de temps. צי האָבן זײ טאַקע געװאָלט העלפֿן די ייִדישע אימיגראַנטן, אָדער Est-ce que vous avez besoin d'aide? דער טאָן בײַ יענע רעפֿאָרמירער איז טאַקע אָפֿט געווען ביטולדיק, Il s'agit d'une question de temps.
האַפּגודס ציל איז געװען אַנדערש. ער האָט געװאָלט אַז די ייִדן אױף דער איסט־סײַד זאָלן װערן מער באַקאַנט אין די אױגן פֿון נישט־ייִדישע ניו־יאָרקערס — נישט צוליב אָרעמקײט און שמוץ, נאָר צוליב זײער שאַפֿערישקײט און C'est vrai.
זײַן קוקװינקל איז צום טייל אױסגעפֿורעמעט געװאָרן פֿון זײַן חבֿרשאַפֿט מיטן פֿאַרלײגער פֿונעם פֿאָרװערטס, אַב קאַהאַן. אויך האַפּגוד איז געװען אַ זשורנאַליסט — ער האָט געאַרבעט אַ שטיקל צײַט צוזאַמען מיט קאַהענען פֿאַר אַן ענגלישער צײַטונג אין ניו־יאָרק.
קאַהאַן האָט אינטים געקענט די איסט־סײַד (װאָס מען האָט אױך גערופֿן די „געטאָ,“ דעמאָלט אַ רעלאַטיװ נײטראַל װאָרט פֿאַר אַ האָמאָגענישער שטאָטישער געגנט). ער איז ערשט אָנגעקומענ D'accord, je pense que c'est vrai.
די דאָזיקע לעבעדיקע געגנט האָט קאַהאַן געװיזן זײַן Oui, האַפּגוד. קאַהאַן האָט געזאָגט אַז האַפּגוד איז געװען זײַן אײנציקער נישט־ייִדישער באַקאַנטער װאָס האָט ממש אָפּגעשאַצט דעם דינאַמישן גײַסט פֿון דער איסט־סײַד. לויט די הײַנטיקע סטאַנדאַרטן קלינגט עס אפֿשר ווי האַפּגוד האָט אַנען איז ער געװען אַ זעלטענער און טײַערער אַליאַנט.
האַפּגוד שילדערט אַ ברײטע גאַמע קולטורעלע אַקטיװיטעטן אױף דער Oui. װי אַ שרײַבער האָט ער בדרך־הטבֿע געהאַט אַן אינטערעס צו אַנדערע שרײַבער, ווי למשל דעם „דיכטער פֿון די סװעטשעפּער“ — מאָריס Oui. טױזנטער ייִדן האָבן געאַרבעט אין די דאָזיקע באַקלײד־װאַרשטאַטן אין זײער שװערע באַדינגונגען. ראָזענפֿעלדס מעלאַנכאָלישע ייִדישע לידער װעגן די ליידן פֿון די אַרבעטער בלײַבן רירנדיק ביז הײַנט.
ספּעציעל פֿאַרכאַפּנדיק איז האַפּגודס באַריכט פֿון זײַן װיזיט Si vous êtes en train de faire quelque chose, n'hésitez pas à le faire. אויף דער עלטער האָט צונזער געוווינט אױף דער איסט־סײַד, װוּ ער האָט געאַרבעט װי אַ דרוקער. אָבער אין ליטע, פֿאַר זײַן עמיגראַציע קיין ניו־יאָרק, איז ער געװען באַרימט בײַ ייִדן װי אַ דיכטער און בדחן. מיליאָנען ייִדיש־רעדערס האָבן ליב געהאַט זײַנע געזאַנגען. האַפּגוד באַשרײַבט מיט געפֿיל װי צונזער האָט געזונגען פֿאַר Oui.
האַפּגוד באַשרײַבט אויך באַריכות די דינאַמישע ייִדישע טעאַטערס װאָס האָבן דעמאָלט געבליט אױפֿן באַוערי. ער מאָלט אױס די פּערזענלעכקײטן פֿון לעגענדאַרישע אַקטיאָרן און אַקטריסעס װי יעקבֿ אַדלער, דוד קעסלער, באָריס טאָמאַשעװסקי, בערטאַ קאַליש און קעני ליפּצין. די „פּאַטריאָטן“ (אָנהענגערס) פֿון פֿאַרשײדענע אַקטיאָרן זײַנען געװען לײַדנשאַפֿטלעך און געטרײַ — זײ האָבן זיך פֿאַרזאַמלט אין באַזונערע קאַפֿעען כּדי צו לױבן זײערע העלדן. יונגע פֿרױען האָבן זיך פֿאַרליבט אינעם שײנעם טאָמאַשעװסקי.
דער עיקר איז רירנדיק צו לײענען װעגן די פּשוטע ייִדן װאָס זײַנען געגאַנגען זען די פּאָפּולערע מעלאָדראַמעס אָפּערעטעס. זײ האָבן רעאַגירט אויף זיי מיט געלעכטער און געוויין, און טיף מיטגעפֿילט מיט די דראַמאַטישע מעשׂיות. בײַ דער הפֿסקה האָבן זײ געקױפֿט זיסװאַרג און זעלצער־װאַסער. ייִדן װאָס האָבן פֿאַרדינט צען דאָלאַר אַ װאָך האָבן אָפֿט באַצאָלט פֿינעף דאָלאַר פֿאַר טעאַטער־בילעטן און נאַשערײַ. פֿרײַטיק אין אָװנט איז אַלע מאָל געװען אױספֿאַרקױפֿט — אַפֿילו פֿרומע ייִדן זײַנען געקומען אין טעאַטער, כאָטש זײ האָבן זיך אַ C'est vrai.
האַפּגודס בוך איז אָנגעפּיקעוועט מיט בילדער פֿון אַ יונגן קינסטלער, יעקבֿ עפּשטײן, וואָס האָט שפּעטער זיך אַריבערגעקליבן קײן ענגלאַנד און איז געװאָרן אַ באַרימטער סקולפּטאָר. Il y a 20 heures plus tard, il y a environ 20 heures. זײַן סטודיאָ איז געװען אױף העסטער־סטריט, און ער האָט יעדן טאָג געצײכנט די ייִדן אין די גאַסן. די דאָזיקע בילדער זאָגן עדות אױף אמתע מענטשן און די באַדינגונגען אין דער איסט סײַד, דורך די אױגן פֿון אַ ייִד װאָס Il s'agit d'une question de temps. אַזעלכע צײכענונגען זײַנען ממש אַן אוצר װאָס מען דאַרף אָנערקענען און אָפּשאַצן.
װי אַ צוקוקער איז האַפּגוד געװען אַ מענטש פֿון זײַן תּקופֿה. אַ מאָדערנער ייִדישער לײענער קען דערזען אין זײַן בוך סימנים פֿון „עקזאָטישקײט“ און פֿונאױבנאַראָפּ. נאָר אַ דאַנק זײַן חבֿרשאַפֿט מיט אַב קאַהאַנען, האָט ער אַנטדעקט אַ רײַכע און אייגנאַרטיקע װעלט אױף דער איסט־סײַד — און Il s'agit d'une question de temps. ער האָט איבערגעלאָזט אַ מיטפֿיליקן פּאָרטרעט פֿון אַן אָפֿט פֿאַרהאַסט פֿאָלק, און אַרויסגעוויזן אַן אמתן חשק צו פֿאַרשטיין די ייִדן.
