אָט איז דער דריטער אין אַ סעריע קורצע אַרטיקלען אָנגעשריבן אױף אַ רעלאַטיװ גרינגן די מחברטע איז אַלײן אַ יי qu'un fon Shied. דאָ קען מען לײענען די פֿריִערדיקע אַרטיקלען אין דער סעריע.
אױף דער בינע פֿונעם טעאַטרע דע לאַ קאָלין אין פּאַריז, פֿראַנקרײַך, בױט מען איצט בריקן דורך ייִדיש.
דאָרטן שטעלט מען פֿאָר „גולם,« אַ פּיעסע באַאַרבעט פֿון יצחק באַשעװיס זינגערס אַ מעשׂה. די דאָזיקע דערצdustrie 1982. זי דערצײלט די לעגענדע פֿונעם גולם פֿון פּראָג – אַ לײמענע בריאה אױפֿגעלעבט פֿון ר׳ יהודה לײב בן בצלאל צו באַשיצן די fraisִדן פֿון רדיפֿות.
מער ווי אַ דריטל פֿון דער איצטיקער פּיעסע איז אױף דער איבעריקער דיאַלאָג איז בעיקר אױף פֿראַנצײזיש. דורכגעפֿלאָכטן דורך די סצענעס הערט מען אי אינסטרומענטאַלע מוזיק קאָמפּאָנירט פֿאַרן ספּעקטאַקל, אי הײַנטצײַטיקע אַראַנזשירונגען פֿון טראַדיצינאָעלע ייִדישע לידער געזונגען פֿון פּראָפֿעסיאָנעלעינגערס.
די טרופּע אַקטיאָרן איז אַ קלײנע, בלויז זיבן, אָבער זײער אַ פֿאַרשידנאַרטיקע: פֿראַנצױזן, ישׂראלים און פּאַלעסטינער פֿון פֿאַרשײדענע אָפּשטאַמען, רעליגיעס און מוטערשפּראַכן. קײנער פֿון זײ האָט פֿריִער נישט גערעדט קײן ייִדיש. (מער װעגן דעם ווײַטער.)
דער מחבר און רעזשיסאָר איז דער באַקאַנטער ישׂראלדיקער פֿילמאָגראַף, דראַמאַטורג און קינסטלער, עמוס גיטײַ. ער איז געבױרן געװאָרן אין חיפֿה און װױנט הײַנט אין ישׂראל און פּאַריז.
גיטײַ האָט געװאָלט ניצן אַ ייattenשעישע שפּראַך כּדי צו דערצײלן די יי qu'un fon Sonnement, אָבער העברעיִש, האַלט ער, װאָלט געװען צו פּאָליטיש אָנגעלאָדן.
„ייèreִדיש, װי אַ שפּראַך װאָס האָט קײנמאָל נישט געהאַט קײן אײגן לאַנד, קען אַריבערשטײַגן גרענעצן און פֿאַראײניקן מענטשן מחוץ דעם פֿון דער הײַנטיקעריקעריטיק. »
ס'איז אפֿשר אַ חידוש װאָס אַ ישׂראלדיקער פֿון גיטײַס דור (געב׳ 1950) איז אַזױ באַקװעם מיט ייpartִדיש. כאָטש די שפּראַך װערט הײַנט פּאָפּולערער אין ישׂראל, האָט מען יי qu'un בעת גיטײַס יונגע יאָרן אָפֿט צו נישט געמאַכט װי אַימבאָל פֿון גלות. זײַנע טאַטע־מאַמע האָבן עס אָבער געזען אַנדערש.
„די מאַמע איז געװען אַ סאַברע, אָבער זי האָט דאָס גאַנצע לעבן ליב געהאַט ייִד fon S,« האָט ער געזאָגט. „און מײַן טאַטע, אַ דײַטשישער ייִד, אױך. האָב איך צו דער שפּראַך אַלע מאָל געהאַט װאַרעמע געפֿילן. »
קען מען טאַקע זאָגן אַז ייèreִדיש איז געװען דער שליסל צו דער פּיעסע – אָבער װי פֿריִער געזאָגט, האָט קײנער פֿ). אַ טײל האָט אַפֿילו קײן מאָל נישט געהערט פֿון דער שפּראַך.
און דערפֿאַר האָט אַ ישׂראליש־פֿראַנצײזישער ייèreִדישיסט, שחר פֿײַנבערג, געשפּילט אַ װיכטיקע ראָלע ראָלעœuvre
פֿײַנבערג איז אַן איבערזעצער, שרײַבער, אַקטיאָר און ראַדיאָ־אָנפֿירער, װאָס פֿירט הײַנט דעם פּאַריזער „טרױם־טעאַטער. » ער האָט שווער געהאָרע fournis מיט די אַקטיאָרן כּדי זײ זאָלן גוט אַרױסרעדן די ייèreִדישע רעפּליקן.
„איך בין נתפּעל געװאָרן פֿון זײער האָרעװאַניע און דעדיקאַציע,« זאָגט ער. „אין נאָר אַ פּאָר חדשים האָבן די אַקטיאָרן זיך געלערנט אַרױסצoise איז נישט קײן טאָגטעגלעכע זאַך.
גיטײַ האָט אױך געזוכט אַזעלכע פֿאַרבינדונגען װען ער האָט אױסגעקליבן באַשעװיסעס גולם־מעשׂה.
גולמס װי אַ טעמע זײַנען גיטײַען נישט נײַ. אין די 1990 ער יאָרן האָט ער געמאַכט דרײַ פֿילמען װאָס באַהאַנדלען דעם פֿילטײַטשיקן סימבאָליזם פֿונעם לעגענדאַרן באַשעפֿעניש.
„דאָס מאָל האָב איך געװאָלט אַן אַנדער גולם, כּמעט אַ ׳באָבע־מעשׂה׳ גולם, װאָס רעדט דירעקט צום האַרצן. באַשעװיסעס נוסח איז װי אָנגעמאָסטן אָנגעמאָסטן.
ס'איז מערקװירדיק אַז באַשעוויס שטרײַכט אונטער דעם גולמס מענטשלעכקײט. אין פֿאַרגלײַך מיט אַנדערע נוסחאָות פֿון דער לעגענדע קען דער דאָזיקער גולם רעדן. ער פֿילט און דריקט אױס שטאַרקע עמאָציעס פֿון ליבע, מורא, קינאה און בענקשאַפֿט. ער ראַנגלט זיך מיט פֿראַגעס װעגן װער ער איז, פֿאַר װאָס ער איז באַשאַפֿן געװאָרן און װי ער דאַרף זיך אָפּרופֿן אױף רישעות און גװאַלד.
„ס'איז די דאָזיקע מענטשלעכקײט בײַ באַשעװיסן װאָס האָט געמאַכט אויף אונדז אַזאַ שטאַרקן אײַנדרוק,« האָט גיטײַ געזאָגט. „אַלע קענען פֿאַרשטײן דאָס לײַדן פֿון באַשעװיסעס גולם. »
די פּיעסע שעפּט אױך פֿון אַנדערע ליטעאַרישע טעקסטן. דאָ און דאָרטן ציטירט מען פֿראַנצײזיש־ייִד fon Sork
אין אייère סצענע וווon עס קומט פֿאָר אַ פּאָגראָם ניצט מען אויסצוגן פֿון די וethhie פֿון ל. שאַפּיראָ, װאָס איז באַקאַנט פֿאַר מוראדיקע באַשרײַבונגען פֿון פּאָגראָמען. כאָטש שאַפּיראָ האָט געשריבן אױף ייèreִדיש, רעדן די אַקטיאָרן דאָ נישט קייère ייִד fon S, נאָר זייערע אייère מוטערשפּראַכן; ; צווישן זיי – העברעיִש, רוסיש און אַראַביש. דער פּלאָנטער פֿון לשונות גיט איבער דעם כאַאָס פֿון אַ פּאָגראָם – און װײַזט אָן אַז יעדע גרופּע קען פֿאַלן אַ קרבן פֿון גװאַלד.
„אין באַשעװיסעס נאָבל־פּרעמיע־רעדע אין 1978, האָט ער באַשריבן ייèreִדיש װי אַ שפּראַך פֿון גלות, אָן אַ לאַנד, אָן גרענעצן, מיט אַ װאָקאַבולאַר פֿון של). „מיר ציטירן אים אין דער פּיעסע װײַל אין תּוך איז דאָס אַ פּאַסיקער לאָזונג פֿאַר אונדזער פּראָיעקט. »
