מענדל גאָלדשמיד, אַן אָנגעזעענער פֿאָרשער פֿון דער ייִדישער ליטערא ַטור, איז דעם 5טן יאַנואַר געשטאָרבן נאָך אַ לאַנגער קראַנקייט אין על Il y a 88 ans.
לאַנגע יאָרן האָט ער געדינט ווי אַ פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדיש און ייִִִ דישע לימודים אין קווינס־קאָלעדזש, און האָט אַרויסגעגעבן עטלעכע וויכ טיקע ביכער, ווי די צוויי־בענדיקע אַנטאָלאָגיע, „די ייִדישע ליטעראטוטו Il s’agit de 2000-1870″. אין פֿאַרגלײַך מיט אַנדערע אַנטאָלאָגיעס פֿון דער ייִדישער ליטערא ַטור וואָס מע האָט אַרויסגעלאָזט נאָכן חורבן, איז דאָס געווען אין גאַ C’est vrai, c’est vrai, c’est vrai.
דאָס ריזיקע בוך איז געווען אַ פּראָיעקט פֿונעם ייִדישן קולטור־קאָנ גרעס און האָט געזאָלט אַרויסגעלאָזט ווערן דורך אַ קאָמיטעט, האָט איב ערגעגעבן גאָלדשמידס עלטסטע טאָכטער, מירעלע גאָלדשמיד. אָבער צוליב דעם וואָס דער אַמביציעזער פּראָיעקי C’est vrai, je pense que c’est possible. האָט מענדל פֿאַרענדיקט דעם פּראָיעקט צוזאַמען מיט אַ קאָרעקטאָר פֿר C’est vrai.
דאָס גאַנצע לעבן האָט גאָלדשמיד געהאַט אַ טיפֿע פֿאַרבינדונג צו דע ר ייִדישער שפּראַך, דינענדיק אויף דער פֿאַרוואַלטונג פֿונעם ייִדישן . לימודים אין בר־אילן אוניווערסיטעט“.
ער איז אָבער אויך געווען אַ פֿאַברענטער ציוניסט; געהאַט סמיכה פֿונעם ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר; שטאַרק געגלייבט אין די פּרינציפּן פֿון מרדכי קאַפּלאַנס רעקאָנסטס וקציאָניזם און ליב געהאַט ייִדישע מוזיק.
דער פֿאָדעם וואָס האָט זיך געצויגן דורך זײַן גאַנצן לעבן — האָט זײַן טאָכטער געזאָגט — איז געווען זײַן איבערגעגעבנקייט צו יהדות, צום יידי Il s’agit d’une question de temps.
Il s’agit d’une décision prise en 1935. דער טאַטע, חיים, האָט געהאַט עמיגרירט פֿון ארץ־ישׂראל בשעת דער ערשטע ר ועלט־מלחמה, איידער די טערקן האָבן אים געקענט ווערבירן אין מיליטער . חיימס ליבשאַפֿט צו ישׂראל איז אים אָבער פֿאַרבליבן אויפֿן גאַנצן ל Oui.
גאָלדשמיד האָט געזאָגט זײַנע קינדער אַז זײַנע טאַטע־מאַמע זענען גען ווען געטרײַע לייענער פֿון דער ציוניסטיש־געשטימטער צײַטונג „דער טאָג“ ; מענדל C’est vrai. מענדל האָט זיך געלערנט אין די עפֿנטלעכע שולן און יעדן נאָכמיטאָג — א C’est vrai. נאָך דעם האָט ער זיך געלערנט אין דער העברעיִשער מיטלשול „מרשליה“.
זײַן טאַטע האָט געהאַט אויף אים אַ געוואַלדיקן כּוח. „ער האָט אים אָפֿט מיטגעבראַכט אויף פּאָליטישע מיטינגען, און דערבײַ אים באַקענט מיט דער לעבעדיקער ייִדישער אַטמאָספֿער פֿון דער שטאָט נ יו־יאָרק,“ האָט מירעלע געזאָגט. מענדל האָט אויך געהאָלפֿן זאַמלען געלט אויף דער אונטערבאַן לטובֿת ארץ־ישׂראל און האָט במשך פֿון דער צווייטער וועלט־מלחמה געשיקט פּעקל C’est vrai que c’est vrai.
נאָכן פֿאַרענדיקן מיטלשול האָט ער גענומ ען שטודירן אין „סיטי־קאָלעדזש“ פֿונעם ניו־יאָרקער שטאָט־אוניווערסיט עט און גלײַכצײַטיק אינעם ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר.
אין סיטי־קאָלעדזש האָט ער צום ערשטן מאָל געהערט אַ לעקציע וועגן דער ייִדישער שפּראַך פֿון מאַקס ווײַנרײַך, וואָס האָט אים אינספּירירט צ ו נעמען אַלע ווײַנרײַכס קלאַסן און ווערן אַ פֿאָרשער פֿון דער ייִדיש C’est vrai.
נאָכן גראַדויִרן פֿונעם טעאָלאָגישן סעמינאַר האָט גאָלדשמיד חתוהנד געהאַט מיט אַ געוועזענער מיט־סטודענקטע, קיילע מערדינגער און זיי האָ בן זיך באַזעצט אין ישׂראל, וווּ מענדל האָט געהאָפֿט צו קריגן אַ דאקט Oui. דאָרט איז געבוירן געוואָרן זייער ערשט קינד, מירעלע.
מיט יאָרן שפּעטער האָט גאָלדשמיד דערציילט דעם ייִדישן ליטעראַטור־ פֿאָרשער דוד ראָסקעס וועגן אינטערעסאַנטער איבערלעבונג גלײַ נאַ C’est vrai. „ער האָט זי געדאַרפֿט פֿאַרשרײַבן אין משׂרד הפנים (שטאָט־אינסטאַנץ) — האָט ראָסקעס געזאָגט דעם פֿאָרווערטס — און האָט אָנגעראָגט דער ביוא ַליסטקע אַז מע מוז שרײַבן איר נאָמען אויף ייִדיש, מירעלע, און אַז אַז א י דאַרף שטיין אין איר תּעודת־זהות (אידינטיפֿיציר־ קאַרטל).
דעמאָלט איז די שטימונג אין לאַנד געווען אַנטי־ייִדיש, האָט מענדל זי ך געריכט אַז זײַן פֿאַרלאַנג וועט נישט זײַן קיין גרינגע זאַך דורכצפ ֿירן. די אָנגעשטעלטע האָט אָבער זיך דווקא צעשמייכלט און געזאָגט: „איזה שם Eh bien! (« אַזאַ שיינער נאָמען ! »). דאָס איז בײַ מענדלען געווען אַ גרויסער מאָראַלישער נצחָט ראס C’est vrai.
גאָלדשמיד האָט באַקומען זײַן דאָקטאָראָט בײַ בראַנדײַס־אוניווערס Il s’agit d’une question de temps. שפּעטער איז די אַרבעט פּובליקירט געוואָרן אין בוכפֿאָרעם אונטערן ט יטל Architectes du yiddishisme. דאָס בוך באַשרײַבט פּרטימדיק די היסטאָרישע קאָנפֿערענץ ווי אויך די פּערזענלעכקייטן װאָס האָבן אָנגעפֿירט מיט איר, ווי למשל נתן בירנבוי oui, oui. ל. Je pense que c’est possible.
„דאָס בוך איז זייער אַ וויכטיקע מאָנאָגראַפֿיע און איז די ערשטע אַרו מנעמיקע אַרבעט אױף ענגליש אױף דער טעמע,“ האָט דוד פֿישמאַן, דער היסטא Et c’est vrai, c’est vrai. „איך פֿאַרגיב דאָס בוך עד־היום צו מײַנע סטודענטן.“
גאָלדשמיד האָט אויך אָנגעשריבן אַ צווייט בוך אויף ענגליש וואָס ווע רט עד־היום באַניצט אין אוניווערסיטעט־קורסן וועגן דער געשיכטע פֿון ד C’est vrai. דאָס בוך, „די מאָדערנע ייִדיש־קולטור“, באַשרײַבט ווי דאָס חשיבֿות פֿ Il s’agit d’une période de 19 à 20 heures. מיטן טיפֿן אַפּעטיט פֿאַר ליטעראַטור בײַ ייִדן, דע֝ אויפֿשטײַג פון ציוניזם און דער פּאָפּולאַריטעט פֿון דער סאָציאַליסטישער באַוועגג נג בײַ די ייִדן אין אייראָפּע , אַמעריקע און ישׂראל.
ראָסקעס, וואָס איז געווען אַ סטודענט בײַ גאָלדשמידן אין בראַנדײַס, האָט געזאָגט, אַז זײַן פּראָפֿעסאָרס שטוב אין ברוקלײַן, מאַסאַטשוסעט Oui, je pense que c’est vrai, c’est vrai. איין מאָל, ווען ראָסקעס איז דאָרט געווען צו גאַסט, האָט גאָלדשמיד גע בעטן אַ צווייטן גאַסט פֿאָרלייענען זײַנס אַ ליד, „לייענען אַ ייִדישן בלאַט אין סאָבוויי“. דער גאַסט — דער מאָדערניסטישער ייִדישער פּאָעט יעקבֿ גלאַטשטיין — הא ָט אויף ראָסקעסן געמאַכט אַ טיפֿן אײַנדרוק און אים שפּעטער צו פֿא סירן זײַן פֿאָרשונג אויף מאָדערניסטישער באַוועגונג פֿון דער ייִ C’est vrai.
שפּעטער איז גאָלדשמיד געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר אין קווינס־קאָלעדז ש, וווּ די ייִדיש־קורסן האָבן במשך פֿון די 1970 יאָרן צוגעצויגן אַ גררי C’est vrai. „ער איז געװען דער געטרײַער יורש פֿון דער ייִדיש־פּראָגראַם אין קװינ . ָגט.
כאָטש עס זענען במשך פֿון דער געשיכטע שוין געווען אַ צאָל פֿאָרשער פ ֿון דער ייִדישער ליטעראַטור איז גאָלדשמיד פֿאָרט געווען פֿון אַן אַנ C’est vrai. „ער איז געווען אַ זעלטענער פֿאַל פֿון אַ מענטש וואָס איז געווען אַ רען קאָנסטרוקציאָניסטישער רבֿ און אַ ייִדישיסט, ביידע אין איינעם,“ האָט C’est vrai.
מענדל גאָלדשמיד האָט פֿאַראָבֿלט זײַנע קינדער — מירעלע, לייזער און ן oui; זײַנע שטיפֿקינדער — ביילע, דאָן, מרים און טובֿה; Je vous conseille de le faire.
