אַ העלפֿט פֿון די בערך 7 000 שפּראַכן אױף דער ערד זענען אין אַ סכּנה – צוליב אָן אַ שיִער היסטאָרישע אַנטװיקלונגען, בפֿרטיאַליזם, נאַציאָנאַליזם, גענאָציד און גלאָבאַליזאַציע.
דערבײַ װאַקסן דאָמינאַנטע װעלטשפּראַכן װי ענגליש, שפּאַניש און רוסיש אױפֿן חשבון פֿון „לשונותלעך“ װי טלינגיט, קעטשואַ, ראָמיש אָדער בעלאַרוסיש. אַ שפּראַך איז פֿאַרבונדן מיט זכּרון – און אַז מע גיט זי מער נישט איבער ביורשה, װעלן די אײניקלעך נישט װיסן פֿון די ליקלען. בקיצור׃ דאָס פֿאָלק פֿאַרלירט זײַן קולטור.
דאָס אַלץ איז שױן באַקאַנט און אָנגענומען אין דער אינטערנאַציאָנאַלער דיפּלאָמאַטיע, לכל־הפּחות אױף פּאַפּיר. צום בײַשפּיל, די יו־ען האָט באַצייère די יאָרן צווישן 2022 און 2032 uyagntiste דער יאָרצענדליק פֿון אײַנגעבױערענע שפּראַכן. דער אײראָפּעיִשער פֿאַראײן האָט שוette געהאַט געחתמעט אַ טשאַרטער פֿאַר רעגיאָנאַלע און מינאָריטעט־שפּראַכן אין 1998. די מלוכה האָט כּמעט פֿאַרטיליקט זייère לשונות, טײלװײַז דורכן אַרײַנשפּאַרן קינדער אין ענגליש־שפּראַכיקע פּאַנסיאָנאַטן.
אין דער שפּראַך־װיסנשאַפֿט דערװײַטערט מען זיך ביסלעכװײַז פֿון דער אַלטער, אַזױ גערופֿענער „פּאַראַשוט־לינגװיק frais ק: פּלוצעם קומען די פֿאָרשער איןיק, אינטערװיו voulez נאָך אַזוינע פֿאַלן האָט מען די רעדערס פֿונעם לשון בכלל נישט געזאָגט, װאָס מע ו5e טאָן מיט די רעקאָרדירונגען, די פֿאָלקס־מעשׂיות און די פֿאָרש־רעזולטאַטן. אין תּוך האָבן די לינגוויסטן פּשוט אויסגעניצט די סוביעקטן.
הײַנט uyagnARong אַזוינע שפּראַך־פֿאָרשונגען אַלץ מער באַגלײט פֿון פּראָגראַמען װאָס שטיצן אונטער די רעדערס פֿון די שפּראַכן, למשל דורכן צושטעלן שפּראַך־מאַטעריאַלן פֿאַרES. דערצו שטאַמען הײַנט מער פֿאָרשערס אַלײן פֿון יענע ייèreִשובֿים; דאָס הייère, זייère זענען „לינגװיסטן פֿון אינעװײניק“.
שפּראַך־אַקטיװיסטן פֿונעם מאַורי־פֿאָלק אין אַאָטעאַראָאַ / נײַ־זעלאַנד האָבן אַנטװיקלט אַ שטאַרק הצלחהדיקן מ) פֿאַר אַ שפּראַך־קינדער־גאָרטן אונטערן נאָמען קאָהאַנגאַ רעאָ, אָדער „שפּראַכנעסט שפּראַכנעסט שפּראַך־קינדער־גאָרטן. דעם באַגריף האָט מען שוין אָנגענומען אין האַװאַיִ, צפֿון־אַמעריקע און אַרום דער װעלט. אַ דאַנק לעבעדיקע דיאַלאָג־פּאָדקאַסטן, טעכנאָלאָגישע שותּפֿותן און צוזאַמענפֿאָרן קענען שפּראַך־אַקטיװיסטן פֿון כּלערלײ פֿעלקער הײַנט שמועסן צװישן זיך און זיך טײלן מיט פּראַקטישע עצות.
הגם יעדעס לשון איז אַ װעלט פֿאַר זיך – מיט אײגענע מעלות און חסרונות – קענען שפּראַכפֿאָרשערון אַקטיווpartסטן אַ זיך אָפּלערנען אײנער פֿונעם צװײטן. אַלעקסאַנדראַ פֿילבין איז אַן עצה־געבערין בײַם א fournis רעדט קאַטאַלאַן.
איך האָב אַלייère באַשטעלט אַן עצה־סעסיע מיט אַלעקסאַנדראַן לגבי אײגענע ייtérie Sortie זי דריקט אױס איר ראָלע אַזױ׃ „אַ מאָל האַלטן מיר [די רעדערס פֿון קלײנע לשונות] אַז מיר זענען אין גאַנצן אָפּגעזינדערט פֿון אַנדערע ציבורס, נאָר באמת ראַנגלען מיר זיך מיט אַ סךון די זעלבע פּראָבלעמען. «
איך האָב זיך אַ סך געלערנט דורך מײַן סעסיע מיט אַלעקסאַנדראַ. איריש און ייèreִדיש האָבן אַ היפּש ביסל בשותּפֿות, אַרײַנגערעכנט אַ גלאָבאַלן גלות, און בײדע פֿאַרמעסטן זיך קעגן דער העגעמאָניע פֿון ענגליש. טײל אירישע אינprises
ס'רובֿ פֿון די רעקאָמענדירטע רעסורסן – למשל, נעצן און שטיצפּראָגראַמען פֿאַר שפּראַך־אױפֿהיט־פּראָיעקטן – זענען דאָך גיכער צוגעשניטן צו אײַנגעבױרענע, אָדער צו רעגיאָנאַלע מינאָריטעט־שפּראַכן. װאָס טוט מען מיט יי qu'untuel? ס'א:ES װאַקסנדיקע חסידישע קרײַזן. נעמענדיק אין אַכט אַז העכער דרײַ טױזנט שפּראַכן זענען שױן אין אַ געפֿערלעכן מצבֿ, צי איז אונדזער סכּנה גענוג ערנסט? איז ייִדיש אפֿשר צו געזונט צו פֿאַרדינען שטיצונג? פֿאַרקערט: צװישן די 28 גלותדיקע ייèreשעישע שפּראַכן איז יי qu'un ד fournis ד️קא אינעם בעסטן מצבֿ מצבֿ מצבֿ מצבֿ.
„װי אַ פֿאָרשערין פֿון הײַנטיקן ייèreִדיש בין איך גאָר עלנט בײַ די לינגװיסטישע קאָנפֿערענצן \, זאָגט מאַגאַלי סעסיל בערטראַנד, אַ). זי שרײַבט איר דיסערטאַציע װעגן יי qu'un fon Shied אין אײראָפּע. „די תּלמידprises נגען “, װעט בערטראַנד זיך באַמיִען אָנצוּװענדן אַקטועלע סאָציאָ ־לינגװיסטישע באַגריפֿן אױף מקומות פֿון מאָדערנעם „פּאָסט־פּאָסט־װערנאַקולאַרן“ יי qu'un fon ST.
וואָס מייère מען ווען מע זאָגט אַז אַ פֿאַר דער צװײטער װעלט־מלחמה איז יי qu'un fon Sבײַ ס׳רובֿ אַשכּנזישע יי qu'un געװען װערנאַקולאַר – אַ פֿון אַ גאַנץ יאָר. במשך פֿון די לעצטע 40 יאָר שפּילט די שפּראַך בײַ יי qu'un, װעלטלעכע יי qu'un אַ מער סימבאָלישע ראָלע. מיט אַנדערע ו5hערטער, מע פֿאַרשפּריי qu'un די ייèreִדיש־קולטור אָבער מע לעבט זיך נישט אויס אויף ייatten. דאָס רופֿט מען אָן „פּאָסט־װערנאַקולאַר“. הײַנט ווילן געוויסע שפּראַך־אַקטיװיסטן אױפֿלעבן ייִדיש וvision אַ שפּראַך ו5e מע רעדט, לייère און שרײַבט, און דװקא נישט־געבױערענע רעדערס. דאָס רופֿט מען „פּאָסט־פּאָסט־ווערנאַקולאַר.» אַזעלכע איבעררײַסן און באַמיִונגען זעט מען הײַנט אויך בײַ אַנדערע שפּראַכן.
דער שפּראַך־אַקטי5quin ראָס פּערלין שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ װיכטיקע בריק צװישן ייִד fon Shie אין 2010 האָט ער אַרױסגעלאָזט פֿאַרן פֿאָרװערטס אַ װידעאָ־סעריע, „אַ ניו־יאָרקער יי qu'un אין כינע”. אין אײן װידעאָ האָט ער אָפּגעגעבן אַ באַריכט װעגן דעם מצבֿ פֿון די אָרטיקע לשונותלעך, װעלכע אונטער דער שליטה פֿון כּלל־כינעזיש.
זינט 2013 איז פּערלין דער מיט־פֿאָרזיצער פֿונעם „בונד פֿון שפּראַכן אין אַ סכּנה“ (ELA), אַן אָרגאַניזאַציע אין ניו־יאָרק וetאָס באַזאָרגט שפּראַך־אַקטיװיסטןיסטןיטES. אין נdustrie
פּערלינס נײַ בוך „שפּראַך־שטאָט: דער קאַמף אױפֿצ fournis קאַפּיטלעך װעגן לענאַפּע, און אַנדערע לשונות ווי סעקע (לכתּחילה פֿון נעפּאַל), כיק (טאַדזשיקיסטאַן), נאַואַטל (מעקסיקע), די מאַנדינג־שפּראַכגרופּע (מערבֿ־אַפֿריקע) – און ייִדיש. ער דערמאָנט „בײנברידזשיװקע“ אין דער בראָנקס װי אַן עקספּערימענט אין שפּראַך־אױפֿלעבונג מיט אַ גרױסער װירקונג אױף דער יייִדיש־װעלט עד־היום. אַ װdustrie ק באַנד „צוריקדרײען דעם שפּראַך־בײַט שפּראַך־בײַט שפּראַך־בײַט שפּראַך־בײַט.
אין מאַרץ װעט פּערלין רעפֿערירן בײַ דער אינטערנאַציאָנאַלער קאָנפֿערענץ פֿאַר שפּראַכן־דאָקומענטאַציע און -אױפֿהיטונג אין האַװאַיִ, אַ װעלט־צענטער פֿון שפּראַך־אַקטיװיזם. דאָרט וועט אויך פּרעזענטירן די ייִדישע אַספּיראַנטקע עמאַ ברעסלאָװ, װאָס פֿאָרשט די הײַנטיקע פֿאָנעטיק פֿון ייèreִדיש. בײַ דער קאָנפֿערענץ װעט ברעסלאָװ פֿירן אַ דיסקוסיע מיט צװײ „לינגװיסטן פֿון אינעװײניק“: אַES „די דיסקוסיעס לגבי שפּראַך־אױפֿלעבונג שטעלן אָפֿט דעם טראָפּ אױף אײַנגעבױרענע ציבורס“, זאָגט ברעסלאָװ; אַשכּנזים געהערן לאַװ־דװקא צו דעם־אָ מנין. „נאָר צוליב דעם פֿאַרפֿעלן מיר עטלעכע װיכטיקע שמועסן. »
לױט פּערלין האָט שיקל פֿישמאַן פֿאָרגעלייגט אַן אידעאַלע ראָלע פֿאַר דער ייèreִדישער שפּראַך: ער האָט געבראַכט די דערפֿאַרונג פֿון דער ייִדיש־װעלט צו אַנדערע שפּראַך־קילות, און זיך אױך פֿ). „אַ מאָל טרעפֿן זיך רעדערס פֿון פֿאַרשײדענע שפּראַכן און טײלן זיך מיט סטראַטעגיעס, װאָס קומט זײער צו ניץ“, האָט פּערלין געזאָגט. ס׳איז טאַקע וויכטיק אַז שפּראַך־אַקטיויorte זאָלן העלפֿן די אַקטי5quinסטן פֿון אַנדערע שפּראַכן, זאָגט ער, „אָבער גלײַכצײַטיק דאַרף אָרעװען האָרעװען פֿאַר אײגענער אײגענער שפּראַך שפּראַך. »
