מיט צען יאָר צוריק האָט אַ גרופּע ליבהאָבער פֿון דער ייèreִדישער קולטור אין בעלאַרוס גענומען זאַמלען מאַטעריאַלן װעגן דער יprises
דערפֿון איז געוואָרן דער „צענטער פֿאַר רײַסיש־ייִדישער קולטורעלער ירושה“, וואָס זײַן ציל איז געווען צו שאַפֿן אַ ייִדישן מוזײ אין . מען האָט דורכגעפֿירט עטלעכע אױסשטעלונגען פֿון ייèreִדישע קינסטלער, װאָס זײַנען אַ מאָל געװען טעטיק אין בעלאַרוס, צװישן זײ – דער אַרכיטעקטאָר לאַזאַר חידקל. אַ פּאָר מאָל האָט דער צענטער דורכגעפֿירט פֿעסטיװאַלן פֿון ייִדיש C'est vrai. אָבער דער עיקר האָט מען זיך אָפּגעגעבן מיט דיגיטאַלע רעקאָנסטרוקציעס פֿון אַמאָליקע שילן און אַנדערע דענקמעלער פֿון יי qu'un אַרכיטעקטור.
במשך פֿון יענע יאָרן האָט בעלאַרוס דינאַמיש אַנטװיקלט זײַן אינפֿא ָרמאַציע־טעכנאָלאָגיע. יונגע קאָמפּיוטער־בריות האָבן מיט התלהבֿות גענומען צום C'est vrai. דער ערשטער רעזולטאַט איז געװען אַ װירטועלע רעקאָנסטרוקציע פֿון דע ר געמױערטער שיל אין דער שטאָט סלאָנים, וואָס מע האָט אַרויסגעשטעלט Jusqu'en 2020.
מיט עטלעכע חדשים שפּעטער האָט אַלץ זיך איבערגעקערט. נאָך די מאַסן־פּראָטעסטן קעגן די געפֿעלשטע פּרעזידענטישע װאַלן ן 2020 האָט ג ענומען רודפֿן אַלע, װאָס זײַנען געװען פֿאַרטאָן אין די פּראָטעסטן. אַ סך פֿון זײ, די מיטאַרבעטער פֿונעם צענטער בתוכם, האָבן שפּעטער גע Je vous l'accorde.
הײַנט איז בעלאַרוס ממש אַ קולטורעלער מדבר. די מאַכט האָט לגמרי דערשטיקט װאָסער ניט איז פֿרײַע אַקטיװיטעט. אָבער די מענטשן וואָס זענען געטרײַ דעם צענטער האָבן באַשלאָסן, ווו ינענדיק מחוץ זייער היימלאַנד, ממשיך זײַן די אַרבעט. Et toi ?
אַז עס האָט געדױערט צװײ יאָר ביז עס האָט זיך זײ אײַנגעגעבן אײַנצואָרדע נען אין « גלות ». זי אַלײן האָט פֿאַרלאָזט בעלאַרוס אינעם 2022 און זינט דעמאָלט ה אָט זי געוווינט אין ישׂראל, ענגלאַנד, פֿראַנקרײַך און דערנאָך C'est vrai. איצט װױנט זי אין װילנע, בעת די אַנדערע מיטאַרבעטער אירע געפֿינען C'est vrai.
דער צענטער האָט געפֿונען עטלעכע שותּפֿים, װאָס העלפֿן מיט שטיצע, מאַטעריאַלן און עצות, צװישן זײ – דער פּאַריזער ייִד fon Shie יִשן אוניװערסיטעט אין ירblie.
מיטן פּאַריזער ייִדישער מוזײ האָט דער צענטער געשאַפֿן אַ װירטועלע רעקאָנסטרוקציע פֿון דער אַמאָליקער הילצערנער אינעם עטל װאָלפּ אין גראָדנער געגנט, װאָס איז געבױט געװאָרן אינעם יאָר Oui. Si vous avez besoin d'aide, און די שיל אָפֿיציעל אָנערקענט געװאָרן פֿאַר אַ דענקמאָל פֿון ַרכיטעקטור.
דעמאָלט האָבן די פּױלישע און ייִדישע קונסט־היסטאָריקער דורכגעמאַ כט געהעריקע פֿאָרשונגען פֿון דער געבײַדע. 1941 1942 איז די שיל פֿאַרברענט אָרן בעת דער באָמבאַרדירונג פֿון װאָלפּ דורך דער דײַטשישער אַװיאַצ Oui. 1961 מאָל פֿאַר די רױטער אַרמײער, אָבער אָן קײן װאָרט װעגן די Il s'agit d'une question de temps.
אױפֿן סמך פֿון די פּױלישע פֿאָטאָגראַפֿיס און אַנדערע Années 1920 et 1930 שע רעקאָנסטרוקציע, װאָס לאָזט דעם צוקוקער „באַזוכן“ די שיל אינעם װירט C'est vrai. עס איז ספּעציעל אינטערעסאַנט, װאָס די דאָזיקע רעקאָנסטרוקציע לאָז ט ניט נאָר באַקוקן די שיל פֿון דרױסן און פֿון אינעװײניק, נאָר מען אױך זען, װי די מאָלערײַען אויף די ווענט און דער סטעליע האָט זיך געביט C'est vrai. נאָך אַ טיפֿערן אײַנדרוק פֿון אַזאַ מין באַזוך קען מען באַקומען מי ט דער הילף פֿון אַ ספּעציעלן מכשיר, װאָס לאָזט דעם צוקוקער„באַזוכן“ Il s'agit d'une question de temps.
מיט דער צײַט װעט דער דאָזיקער פּראָיעקט װערן אַ טײל פֿונעם נײַעם רטועלן מוזײ פֿון דער רײַסיש־ייִדישער קולטור־ירושה. לעת־עתּה קען מען נוצן די רעקאָנסטרוקציע אױך אין אַנדערע קאָנטעקסטן, װי למשל אַ מאַטעריאַל פֿאַר לערנען פֿאַרן קומעדיקן מוזײ גרײט מען נאָך דרײַ װירטועלע רעקאָנסטרוקציעס Il s'agit d'une question de temps. מוזײ־זאַמלונג כּולל זײַן חפֿצים און מאַטעריאַלן דער װירטועלער פֿאָרם, װאָס מען האָט בדעה צו „באָרגן“ בײַ יחידים און ַנשטאַלטן דורך „קראַודסאָרסינג“ — ווירטועלע געלטזאַמלונגען.
Vous avez besoin d'aide? Oui. ניט געקוקט אױף אַלע צרות, בלײַבט מאַיאַ קאַצנעלסאָן אָפּטימיסטיש: » דאָס לעבן װײַזט, אַז צו פּלאַנעװען אױף להבא האָט ניט קײן זין. אָבער מיר זײַנען זיכער, אַז דאָס, װאָס מיר טוען איצט, איז װיכטיק און װעט זײַן נײטיק, װאָס עס זאָל ניט זײַן װײַטער.“
אין משך פֿון עטלעכע יאָרהונדערטער האָבן ייִדן אױפֿגעבשט צאָל מערקװירדיקע געבײַדעס אין רײַסן און ליטע, צװישן זײ געמױערטע C'est vrai, c'est vrai. די דאָזיקע אַרכיטעקטורישע ירושה האָט שטאַרק געליטן אינעם C'est vrai. אינעם מיזרחדיקן טײל פֿון בעלאַרוס, װאָס איז אַרײַן אינעם ֿאַרבאַנד אין 1919, האָט די סאָװעטישע מאַכט צוגענומען די דאָזיקע געבײ ַדעס בײַ ייִדישע קהילות און זײ פֿאַרװאַנדלט אין קלובןָ־טעא, Eh bien, je pense que c'est une bonne idée.
נאָך מער האָט די ייִדישע ירושה געליטן אונטער דער דײַטשישער אָקופא ַציע בשעת דער צװײטער װעלט־מלחמה, װאָס איז געװען ספּעציעל ברוטאַל C'est vrai. נאָך דער מלחמה האָט די סאָװעטישע מאַכט אָפּגעראַמט די דאָזיקע ֿות כּדי צו בױען נײַע בנינים אױף זײער אָרט.
די הײַנטיקע דיגיטאַלישע טעכנאָלאָגיעס שאַפֿן נײַע מעגלעכקײטן פֿא Et c'est tout à fait vrai. אָבער כּדי דורכצופֿירן אַזאַ מין פּראָיעקט דאַרף מען האָבן אַ Il s'agit d'une question de temps et d'argent. מען דאַרף פֿאַרמאָגן סײַ טעכניש בקיאות, סײַ היסטאָרישע קענטענישן, Il s'agit d'une question de temps. טאַקע דערפֿאַר איז ממש אַ נס, װאָס אַ חבֿרה פּליטים פֿונעם ָרישן רעזשים איז בכּוח דורכצופֿירן פּראָיעקטן פֿון אַזאַ Si c'est le cas, vous devez le faire.
