ס׳איז אַ סבֿרא אַז קײן מאָל איז נאָך נوth אין דער ערשטער פּערזאָן“ אין דער בײַנעקע־ביבליאָטעק בײַם יעיל־אוניװערסיט Oui. פֿאַקטיש קען מען זי שױן באַזוכן זינט סוף יולי.
מיט דער אױסשטעלונג פּראַװעט מען דעם 45־יאָריקן יובילײ פֿונעם פֿאָר טונאָװ־אַרכיװ פֿון װידעאָ־אינטערװיוען, עדותשאַפֿטן װעגן דעם. די אױסשטעלה Il s'est passé le 18 janvier.
אַחוץ דעם גיט זי אױך אַ היסטאָרישן איבערבליק, װי אַזױ ייִדן האָבן ז 1903 דער צװײטער װעלט־מלחמה, ענדיקנדיק מיטן פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ אין ײװען, קאָנעטיקאָט, װאָס מע האָט גענומען שאַפֿן אין די סוף Années 1970.
בײַם קבלת־פּנים האָבן קוראַטאָרן סטיװען נאַראָן און ע קונץ געהאַלטן רירנדיקע רעדעס און בשעת־מעשׂה ניט אײן מאָל זיך צעװײ Oui. אָנגעהױבן האָט זיך די צערעמאָניע מיט אַ ניגון, געשפּילט פֿונעם קלא Il s'agit d'une question de temps. דעם ניגון האָט סלעפּאָװיטש זיך אױסגעלערנט פֿונעם װידעאָ־אינטערװי C'est vrai. (דער אַרכיוו גיט נישט אָן זײַן פֿאַמיליע), אַ ייִד פֿון דער C'est vrai.
בײַ דער צערעמאָניע זײַנען בײַגעװען די משפּחות פֿון און אַפֿילו ייִדן פֿון דער שארית־הפּליטה אַלײן, אַזוי ווי רענײ האַר טמאַן, אַ געבױרענע אין פּרעשבאָריק (בראַטיסלאַװאַ), וואָס האָט פֿאַרג עלײענט צװײ אײגענע לידער אױף ענגליש.
אױך דאָס ייִדישע לשון האָט מען געקענט דערהערן: צװײ נטן, קוראַציע־אַסיסטענטן עמילי מאַצאַ און יעקבֿ ראָם, האָבן רגעלײענט אַבֿרהם סוצקעװערס ליד „פֿאַרן נירנבערגער טריבונאַל“. דער פּאָעט און געװעזענער פּאַרטיזאַנער סוצקעװער האָט געזאָגט L'histoire de 1946:
מע זאָגט: איך מאָן גערעכטשאַפֿט פֿאַר מיליאָנען.
אַז אײביק װעט פֿאַרבלײַבן אָט די שעה. —
נאָר די מיליאָנען זענען דאָך ניטאָ, —
Est-ce que vous avez besoin d'aide?
די קוראַטאָרין קורץ האָט זיך אין איר רעדע טאַקע אָפּגעשטעלט אױפֿן „ נאַיִװן באַנעם פֿון באַפֿרײַונג“. פֿון הרבֿ ברוך גאָלדשטײנס עדותשאַפֿט דערװיסט מען זיך, למשל, אַז דאָס לעבן איז אין אַ געוויסן זינען געוו c'était אין די נאָך־מלחמהדיקע יאָרן האָט זיך געשפּירט אַ שרעקלעכע עלנטקײט, Je vous conseille de le faire.
דזשעק מאַנדלבױם, װעמעס גבֿית־עדות מע קען אױך זען אין דער אױסשטעלונג, גיט איבער אין זײַן אינטערoiseagnonguit אַז גלײַך נאָך דער באַפֿרײַונג איז ער געװען אָפּטימיסטיש. מענטשן האָבן אים געהאָלפֿן זיך צו שטעלן אױף די פֿיס; ער האָט געמײנט אַז די װעלט איז שױן געװאָרן אַ בעסערע. נאָר אין גיכן האָט ער זיך אָפּגעגעבן אַ חשבון אַז — נײן, מע פֿירט נאָ Il s'agit d'une question de temps. „זײערע יסורים װערן אונדזערע יסblie oise
אױך העלען קאָפּמאַן האָט זיך מיאש געװען: „מיר זײַנען געבליבן לעבן Il s'agit d'une question de temps. אָבער איך בין ניט זיכער צי ס׳איז געװען כּדאַי. Est-ce que vous avez un problème avec votre entreprise ? דאַכט זיך אַז ניט.“
מאַרטין שילער, אַ פּױלوth בשעת דער מלחמה. נאָר די אַנדערע ישיבֿה־בחורים האָבן אָפּגעלאַכט פֿון אים, מײנענדי ק אַז ער דערצײלט גלאַט אױסגעטראַכטע מעשׂיות. „מײַנע אײגענע האָבן מיר ניט געגלײבט.“ מיט אַזעלכע װאָס זײַנען « ניט געװען, האָט שילער שױן מער ניט גערעדט װעגן דעם חורבן.
מע װײַזט אױך װידעאָס װאָס אין זײ רעדט זיך װעגן דער מלחמה גופֿא. עדיט פּלאַקינס, אַ ייִדישע טאָכטער פֿון מיהאַליװיץ (מיכאַלאָװצע, זרח־סלאָװאַקײַ), דערצײלט װעגן לעבן אין קאַצעט: „איך שװער אײַך, די זון יז קײן מאָל ניט ליכטיק געװען פֿאַר מיר, זי איז געװען רױט, שװאַרץ, ז געװען אַ Oui. די זון איז קײן מאָל ניט געװען שײן.
אַזעלכע עדותשאַפֿטן װאָס קלינגען כּמעט װי, להבֿדיל, פּאָעזיע, װײזן אָן אױף דער גרונט־שװעריקײט פֿון אַרױסזאָגן זיך װעגן אָפּקומעני C'est vrai. װען מע האָט אָפֿיציעל מיסד געװען דעם פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ אין 1979, האָט אלי װיזל געהאַלטן אַ רעדע א) «
אױך אינעם „פּרע־היסטאָרישן“ טײל פֿון דער אױסשטעלונג געפֿינען מיר C'est vrai. די דאָזיקע מקורים באַװײַזן: זינטן אָנהײב 20סטן יאָרהונדערט האָט מען זיך אונטערגענומען קעגן ייִדן און צו זאַמ Je pense que c'est possible. די אַלטע מיצווה „והגדתּ לבֿנך“ — דו זאָלסט דערצײלן דײַן קינד — איז גל געװאָרן אין אַ קאַמף פֿאַר גערעכטיקײט און יושר.
נאָך די פּאָגראָמען אין אוקראַיִנע אין די יאָרן 1919-1921, למשל, האָבן יסטאָריקערס און כּלל־טוערס היסטאָרישן אַרכיװ. Depuis 1927, il s'est avéré qu'il y avait un grand nombre d'hommes et de femmes. ניצט די אַרכיװ־מאַטעריאַלן, און ייִדן האָבן געזאָגט עדות — אין דער C'est vrai.
אין די רײַכע זאַמלונגען פֿון דער בײַנעקע־ביבליאָטעק איז טאַקע פֿא ַראַן אַ ברײטע גאַמע פֿון שײכדיקע מקורים, װאָס מע זעט דאָ צום ערשטן Oui.
אָט, למשל, אַז ס׳גײט װעגן „זאַמלען און פֿאַרצײכענען פֿאַרצײכענעןES . װעגן אַזעלכע ביכער האָט די פֿאָרשערין חנה פּולין־גלאַי ערשט אַרױס Il s'agit de « אָקופּירטע װערטער ».
אין אַ גלאָזקעסטל מיט דאָקומענטן די ערשטע פּראָצעסן נאָך א יז דאָ אַ קלײן ביכעלע, אַבֿרהם שלאָנסקיס העברעיִשע איבערזעצונג פון װאַסילי גראָסמאַנס „דער גיהנום אין טרעבלינקע“. אינעם ביכל האָט גראָסמאַן צונױפֿגעשטעלט גבֿית־עדותן פּאָליא ַקן, פֿאַרן נירנבערגער טריבונאַל קעגן די דײַטשישע מלחמה־פֿאַרברעכע Oui. אין אָקופּירטן דײַטשלאַנד האָט מען פֿאַרשפּרײט איבערזעצונגען אױף C'est vrai. אינטערעסאַנט, װאָס ביכלעך אין אַזאַ קלײנעם פֿאָרמאַט זײַנען געװען צוגעפּאַסט צו די באַדערפֿענישן פֿמ שארית־הפּליטה, פּליטים אָן אַ הײם: מע האָט זײ געקענט טראָגן אין Oui.
Vous avez besoin d'aide? ז אינטערעסאַנט סײַ פֿאַר קענערס, סײַ פֿאַרן ברײטן עולם. ס׳איז דאָ אַ קלאָרער, אַלגעמײנער סיפּור־המעשׂה, איבערגעגעבן אױף C'est vrai. נאָר דערצו זײַנען דאָ אָן אַ צאָל געלעגנהײטן אױף צו פֿאַרטיפֿן זיך Il s'agit d'une question de savoir si vous avez besoin d'aide.
אַחוץ פֿאַרכאַפּנדיקע כּתבֿ־ידן און דוגמאָות פֿון יי qu'un fon בוכקונסט, זײַנען דאָ אױך דאָ קונסט־פּלאַקאַטן, אַ שטײגער, פּינחס שולדנרײַנס „יזכּור 6,000,000: תּ״ש – תּש״ה“ (צײַלסהײם לעבן פֿראַנקפֿורט, אַרום 1946). אין דער ציפֿער 6,000,000 האָט דער קינסטלער אַרײַנגעמאָלט סצענעס פֿון ל אַגער, אינעם לעצטן נול אָבער — ייִדישע מוסדות פֿון פֿאַרן חורבן, C'est vrai. אױף רעכטסאון לינקס ברענען צװײ גרױסע ליכט.
אױך בײַם אַרײַנגאַנג אינעם הױפּט־חלק די װידעאָ־אינטערװיוען ז דאָ שולדנרײַנס אַ פּלאַקאַט: „זכור את אַשר עשׂה לך עמלק! » זאַמלט און פֿאַרצײכנט! » ט נאָך אַ פּלאַקאַט: „ויהי בימי … העלפֿט שרײַבן די געשיכטע פֿון לעצחן ורבן!“
לױט אָט די אױפֿרופֿן איז די עובֿדה פֿון דאָקומענטירן אַ כּלל־ענין, אַ זאַך װאָס יעדער אײנער דאַרף נעמען אַן אָנטײל דערין. אַחוץ דעם זײַנען דאָ בפֿירושע אָפּרופֿן אױף דער טראַדיציע און דער Je vous conseille de le faire. אױפֿן „עמלק“־פּלאַקאַט זעען מיר, למשל, ייִדן פֿאַרשקלאַפֿטע אין מצר Oui, il s'agit d'un produit, d'un produit ou d'un produit. אין די שכנותדיקע גלאָזקעסטלעך האָט מען אַװעקגעשטעלט ספֿרים װאָס באַשרײַבן די דאָזיקע פֿאַרלױפֿענישן, צונױפֿגעפּאָרט מיט ביכער װעגן דעם היטלער־חורבן. לעבן דעם ספֿר „עמק הבכא“ װעגן גירוש ספֿרד שטײט, למשל, אַ בוך „מעמק » — װעגן דעם חורבן פֿון פּױלישן ייִדנטום.
אױך דער פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ איז לכתּחילה געװען אַ קאָלעטיװע Oui. אַ גרופּע ייִדן פֿון דער שארית־הפּליטה, מיטן פּסיכיאַטער דורו לאַי Il s'agit d'une question de temps. חוץ דעם האָט די זשורנאַליסטקע לאָרעל װלאָק, אַ געבױרענע אין אַמערי Oui, c'est vrai et c'est vrai.
אױפֿן תּחום פֿון װידעאָ־אינטערװיוען מיט לעבן־געבליבענע C'est vrai. מופֿן ַר אַ גאַנצער רײ שפּעטערדיקע פּראָיעקטן, בתוכם דער ריזיקער Il s'agit d'une question de temps. אױך הײַנט גיט דער פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ, מיט דירעקטאָר סטיװען נאַרא ן בראש, עצות צו קרובֿישע פּראָיעקטן, אַזעלכע װי דער פּראָיעקט „אוקראַ Il s'agit d'une version « 710 ».
אױך דער ישׂראלדיקער דאָקומענטאַציע־פּראָיעקט האָט זיך אָנגעהױבן Il s'agit d'une question de temps. 7 juillet 2023 Vous êtes prêt à le faire. מענטטשע גענומען שאַפֿן אַן איבערלעבונגען C'est vrai.
פֿאַר די קוראַטאָרן, נאַראָן און קונץ, איז, אַגבֿ, ניט געװען קײן קלײ Oui, c'est vrai, c'est vrai. אין אַ געװיסן מאָמענט האָבן זײ זיך מישבֿ געװען, צי אַזאַ אױסשטעלונג װי „אין דער ערשטער פּערזאָן“ דאַרף ניט אױך אַרײַננעמען די סאַמע לעצט C'est vrai. מען דערגאַנגען צום אױספֿיר אַז די אױסשטעלונג זאָל זיך ב עסער אָפּשטעלן אין מיטן די 1990ער יאָרן, אױפֿן הױכפּונקט פֿון דאָק ומענטאַציע־אַרבעט פֿונעם פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ.
C'est vrai, c'est vrai, c'est vrai. נאָך אַלעמען האָט דאָס ייִדישע פֿאָלק אין אײראָפּע געלעבט אין C'est vrai, c'est vrai, c'est vrai. אַזױ צי אַזױ, קען מען פֿאָרט לײענען „צװישן די שורות“. לאָמיר כאָטש דערמאָנען דזשעק מאַנדלבױמס אַרױסזאָג: „זײערע יסורים װ Je t'en prie. ». אָדער, פֿון דער צװײטער זײַט, דאָס ציוניסטישע ליד װאָס אַ לעבן־געבלי בענער ייִד פֿון סאַלאָניקי זינגט אױף לאַדינאָ, אין אײנעם אינערװ יו־פֿראַגמענט: פֿאַר אים איז דאָס ליד מן הסתּם אַ סימן פֿון ַנד, האָפֿענונג און — נצחון.
אַפֿילו אַז די אױסשטעלונג איז אַ רײן היסטאָרישע, זעט אױס אַז דער או ניװערסיטעט היט זיך חלילה ניט אַרױסצורופֿן רופֿן Il s'agit d'une question de temps et d'argent. אױף יעדן פֿאַל האָט מען די אױסערגעװײנטלעכע אױסשטעלונג כּמעט ניט מפ Et c'est vrai.
פֿון דעסטוועגן זעען זיך פֿון גאַס שױן פֿון דער װײַטן די „אין דער ערשטער פּערזאָן: דער פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ פֿאַר גבֿית־עדותר װעגן דעם חורבן“. אַרײַנגײער אין דער ביבליאָטעק קענען ממילא ניט פֿאַרזען די אױסשטעל Oui, je pense que c'est possible.
אַגבֿ־אורחאדיק דערװיסט מען זיך אױך װעגן דעם װאָס דער פֿאָרטונאָװ־ Il s'agit d'une question de temps. דער דירעקטאָר, נאַראָן, באַמיט זיך כּסדר אױסצוגעפֿינען נײַע, שעפֿע רישע אופֿנים צו אַרבעטן מיט די גבֿית־עדותן אַזױ אַז זײ דערגײן C'est vrai. דערצו שטיצט דער אַרכיװ פֿאָרשער און קינסטלער װאָס באַניצן זיך מיט C'est vrai.
דער מוזprises אין פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ.
45 יאָר איז דער פֿאָרטונאָװ־אַרכיװ פֿאַרבליבן אַ וויכטיקער װע Il s'agit d'une question de temps. די אױסשטעלונג איז אַ פּאַסיקער אופֿן צו פּראַװען דעם יובילײ.
