הײַיאָר איז אַ שטיקל יום־טובֿ פֿאַר ייִדישיסטן אין בערלין: די אָרג אַניזאַציע „ייִדיש בערלין“ פּראַוועט שוין איר פֿינעף־יאָריקן יוביליי.
ניט לאַנג צוריק האָט „ייִדיש בערלין“ דורכגעפֿירט אַן אויסשטעלונג ונעם ניו־יאָרקער קינסטלער יעווגעני פֿיקס, מיטן טיטל „נאַטאָ אין ייִדישלאַנד“ – אַן אויסגעצייכנטער בײַשפּיל פֿונעם , לעבעדיקן צוגאַנג פֿון דער חבֿרה צו דער ייִדישער שפּראַך.
מין איך געווויר געוואָרן מיט עטלעכע חדשים ריִער, ווען פֿיקס האָט מיך געבעטן איבערצוזעצן אַ ריי לאָזונגען סײַ אויפֿן אַמעריקאַנער ייִוואָ־ייִדיש, סײַ בנוסח „סאָוועטיש אַנד“. אויף דער אויסשטעלונג האָט מען געזען טשיקאַווע, חידושדיקע קונסטווע רק, וווּ די מערבֿדיקע מיליטערישע סימבאָלן, פֿאַרבונדן מיט נאַטאָ, ווערן צונויפֿגעפֿלאָכטן מיט סאָועטישע פּלאַקאַטן, או֟ דער יקער כּלל־ייִדיש ווערט אויסגעמישט מיטן סאָוועטישן מיטן הײַנטיקן חסידישן „אידיש“.
אַ געבוירענער אין מאָסקווע אין וווינט פֿיקס זינט איט פֿיקס זינט אין Eh bien. מין זײַנע קונסטפּראָיעקטן ציִונגען צווישן די לענדער פֿונעם געוועזענעם מיזרח־בלאָק און דעם Il s'agit d'une question de temps. 2008 למשל האָט ער אַרויסגעגעבן דעם „קאָמוניסטישן וועגווײַזער איב ער ניו־יאָרק“, וואָס דערציילט וועגן פֿאַרשיידענע ניו־יאָרקער בנינים און ערטער, וואָס האָבן אַ שײַכות צו אָרטיקע קאָמוניסטישע אָ Oui. Dernières nouvelles de 2018 ִדיש־קאָמסאָס“, וווּ די ייִדישע שפּראַך ווערט געשילדערט ווי אַ שפּראַך פֿון אַ גלאָבאַלן און אַפֿילו קאָסמישן מאַסשטאַב, מסוגל באַהעפֿטן דעם הימל מיט דער ערד און לייזן אַלע סיכסוכים צווישן Oui. „נאַטאָ אין ייִדישלאַנד“ איז בעצם אַ המשך פֿונעם דאָזיקן געדאַנק.
פֿיקס האָט מיר געזאָגט אַ פּאָר ווערטער פֿון זיך מכּוח זײַן עקספּא ָזיציע. „די אויסשטעלונג איז טיף איראָניש, נאָר, דעם אמת געזאָגט, איז ייִדישק ייט נישט איין מאָל געווען צעשפּאָלטן צוליב מלחמות און קאָנפֿליקטן צווישן לענדער, נישט האָבנדיק אַליין קיין אַרמיי און Oui. איך נעם אויף די ייִדיש־קולטור ווי אַ טיף פּאַציפֿיסטישע און מיליטאַריסטישע.“
Vous avez besoin d'aide? לטער און דער ערשטער וועלט־מלחמה, ווען ייִדן פֿון היפּוכדיקע צדדים האָבן זיך צעקריגט צוליב אידעאָלאָגישע סיבות און אַפֿילו געשאָסן א C'est vrai. ווען ייִדישלאַנד וואָלט טאַקע געוואָרן אַ לאַנד מיט אַן אַרמיי אַ פֿלאָט – האָט פֿיקס צוגעגעבן – וואָלט אַזאַ לאַנד געדאַרפֿט זיך האַלטן וואָס ווײַטער פֿון וועלכע־ניט־איז מיליטערישע אַליאַנצן בעריקע פּאַטריאָטישע געפֿילן און נאַציאָנאַליסטישע נטיות.
אויף אַן ענלעכן אופֿן דערקלערט די וועבזײַט פֿון „ייִדיש בערלין“ דעם באַטײַט פֿון דער אויסשטעלונג אויף ייִדיש: אַז זי „סאַטיריזירט און דעקאָנסטרויִרט דעם סכּנת־נפֿשותדיקן פּאַטאָס פֿון Je pense que c'est vrai, c'est vrai. זי בלײַבט עקשנותדיק בײַם נישט־מלוכישן קאָנצעפּט פֿון Il s'agit d'une question de temps. ייִדישלאַנד פּרעטענדירט נישט אױף קײן שטח צי טערעטאָריע.“
אויף איינעם פֿון פֿיקסעס קאָלאַזשן ווערט דער פֿאָרווערטס געוויזן בײַנאַנד מיטן זשורנאַל „סאָוועטיש היימלאַנד“. דאָס איז טאַקע אַ געראָטענער אײַנפֿאַל. בעת דער קאַלטער מלחמה האָבן ביידע אויסגאַבעס געשטיצט Il s'agit d'une question de temps et d'argent. פֿון דעסט וועגן, נאָכן פֿאַנאַנדערפֿאַל פֿונעם סאָוועטן־פֿאַרבאַ נד האָט „סאָוועטיש היימלאַנד“, וועלכער איז דעמאָלט שוין געווען בטל געוואָרן, אָנגעהויבן דווקא ווירקן אויפֿן פֿאָרווערטס – אַ דאַנק דער טעטיקייט פֿונעם געוועזענעם הויפּט־רעדאַקטאָר באָריס Il s'agit d'une question de temps.
שלום־עליכם, ווי עס שטימט טאַקע מיט דער ביאָגראַפֿיע פֿון אונדזער ק לאַסיקער, ווערט געשילדערט אין דער אויסשטעלונג ווי אַ מין בריק, וואָס פֿאַראייניקט דאָס אַלטע מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדישלאַוד Il s'agit d'une question de temps. זײַענדיק איראָניש און סאַרקאַסטיש, האָבן די עקספּאָנטאַנטן אַ באַ Il s'agit d'une question de confiance.
אינעם זאַל, וווּ די אויסשטעלונג האָט זיך געעפֿנט דעם 15טן אויגוסט, אויגוסט, אָט די בערלינער ייִדישע דיכטערין קאַטערינאַ קוזנעצאָוואַ אין איר רעדע באַמערקט, אַז „ייִדיש בערלין“ פּראַועט הײַיאָר איר פֿינעף־יאָ ריקן יוביליי, און אַז אירע אַקטיוויסטן שטרעבן, אַזוי ווי פֿיקס, צו ווײַזן, אַז ייִדישלאַנד איז הײַנט אַ גלאָבאַלער רוים אָן קיין גרענ עצן, וואָס לייקנט אָפּ נאַציאָנאַליזם און אָפֿיציעלע מלוכישע Oui. „מיר גלייבן נישט אין קיין היעראַרכיעס און שטרענגע סטרוקטורן. מיר גלייבן אויך נישט אין שטרענגע פּלענער, ווײַל די געשעענישן פֿון י לעצטע פֿינעף יאָר האָבן געוויזן, ווי דער מענטש טראַכט און גאָט לאַכט, אַז סטאַביליטעט איז בלויז אַן אילוזיע,“ האָט די פּאָעטעסע בא ַטאָנט.
אינעם שמועס מיט מיר האָבן קוזנעצאָוואַ און דער קוראַטאָר פֿון דער אויסשטעלונג — דער קינסטלער אַרנדט בעק — דערקלערט, אַז די אונטערנעמונג איז געווען בעצם אַן איראָנישע, אָן קיין פּאָליטיק. C'est vrai, c'est vrai, c'est vrai. די אָרגאַניזאַטאָרן גלייבן, אַז ייִדיש־טוער אין אַלע לענדער מוזן Il s'agit d'une question de temps. פֿון דער צווייטער זײַט, האָט די אויסשטעלונג זיכער אויך אַ געוויסן ּאָליטישן טעם – קעגן בלוט־פֿאַרגיסונג און גוואַלד וווּ־ניט־איז C'est une question qu'on me pose.
הגם די בערלינער ייִדישיסטישע אָרגאַניזאַציע איז, ווי זי באַטאָנט, קעגן ווײַט־גייענדיקע פּלענער, מיינט עס נישט, חלילה, קיין הפֿקר. אַדרבה, „ייִדיש בערלין“ פֿירט כּסדר דורך פּאָעטישע, מוזיקאַלישע, ַטראַלישע און אַנדערע וויכטיקע אונטערנעמונגען. צוליב דער גרופּעס אומפֿאָרמעלן כאַראַקטער, באַקומען זיי דווקא חידושדיק און לעבעדיק.
„ייִדיש אַליין איז פֿול מיט פּאַראַדאָקסן,“ האָט קוזנעצאָוואָ Oui. „קיין סך געלט וועט אײַך די באַקאַנטשאַפֿט מיט דער שפּראַך נישט ברענ Oui. און, אפֿשר, דווקא דאָס עפֿנט אַ גרויסן רוים פֿאַר ריינער נײַגעריקיי Oui, je pense que c'est vrai.»
