צװײ ייִדן באַגעגענען זיך בײַ אַ באַן־סטאַנציע אין גאַליציע.
« אַװוּ פֿאָרט מען ? » פֿרעגט דער ערשטער.
« קײן קראָקע, » זאָגט דער צװײטער.
« ס׳אַ ליגן ! אױב איר זאָגט, אַז איר פֿאָרט קײן קראָקע, װילט איר איך זאָל מײנען, Il s'agit d'une question de temps. נאָר איך װײס אַז אױף אַן אמת פֿאָרט איר קײן קראָקע. Est-ce que tu es vraiment en colère contre toi ?! »
אַזאַ מין װיץ איז אַ געמיש פֿון דעם באַהאַלטענעם און דעם אָפֿענעם, אַ באַלאַנץ צװישן מודה זײַן דעם אמת און פֿאַרלײקענען דעם אמת. ס׳איז אַזאַ מין ייִדישער װיץ װוּ דער אינהאַלט פֿונעם װיץ אַלײן (צי פ ֿאָרט מען קײן קראָקע אָדער קײן לעמבערג?) איז װײניקער װיכטיק ווי C'est vrai.
דער דאָזיקער װיץ, ציטירט פֿונעם גרינדער פֿון פּסיכאָאַנאַליז זיגמ ונד פֿרױד אין זײַנע שריפֿטן, װערט אױך געבראַכט פֿון דער פֿאָרשערין נעמי זײַדמאַן אין איר נײַעם בוך װעגן דעם װיסנשאַפֿטלער, „דאָס איבער זעצן דעם ייִדישן פֿרױד: דער פּסיכאָאַנאַליז אױף העברעיִש און Oui.“
װי דער דאָזיקער װיץ, שפּילט זיך זײַדמאַן מיט באַגריפֿן פֿון אָפֿנק ײט און באַהאַלטנקײט, ליגן און אמת, און דעם עפֿנטלעכן פּנים פֿון ייִדישקײט, װאָס יעדער קען זען. נאָר להיפּוך צום װיץ, װאָס פֿאָרט נישט אַזױ װײַט, איז זײַדמאַנס בוך אַ טור פֿון דער לאַנדשאַפֿט פֿון פֿרױד און ייִדישקײט: פֿון גאַליציע קיין װין, פֿון װין ענגלאַנד, מיט אַנדערע אָפּשטעלן ן װאַרשע, דער ליטע, אַמעריקע און ישׂראל (סײַ פֿאַר סײַ נאָכן אױפֿקום (c'est un ange).
סוף־כּל־סוף, אױף זײער אַ פּאַסיקן אופֿן פֿאַר אַ בוך װעגן פּסיכאָל אָגיע, הייבט סײַדמאַן אָן איר נסיעה מיט איר אײגענער הײמישער שאַפֿע, אָנגעפּראָפּט מיט פֿרױדיאַנישע חפֿצים (ביכער, אַ פּען, אַ ק פֿל) וואָס האָבן זיך אָנגעזאַמלט במשך די יאָרן פֿון C'est une question de temps.
צוליב דעם וואָס פֿרױד איז אַ ייִד האָט ער געמוזט אַנטלױפֿן Oui. און טאַקע צוליב דעם האַלט מען דעם פּסאָכאָאַנאַליז װי אַ ייִדישע װ יסנשאַפֿט, אָדער רפֿואה.
מער װי אײן מאָל האָבן לײענער פֿון פֿרױד געפּרוּװט דערגײן « װי ייִדישלעך » פֿרױד איז געװען. האָט ער געקענט העברעיִש אָדער ייִדיש, און געמאַכט אַן אָנשטעל, אַז Et bien ? Est-ce que c'est une question de temps? אָדער, פֿאַרקערט, איז די דײַטשע אַסימילאַציִע אפֿשר שולדיק, און Est-ce que c'est une question de savoir si vous êtes en train de faire quelque chose?
אין 1930 האָט דער אַמעריקאַנער ייִדישיסט און פּסיכאָלאָג א. א. N'hésitez pas à nous contacter. אַ גאַנצן בריװ־אױסטױש האָבן זײ געפֿירט, און אײן מאָל קלאָר און ן האָט ראָבאַק בײַ פֿרױדן אַ פֿרעג געטאָן: „עס װאָלט מיר צופֿרידנגעשטעלט צו װיסן אַז דו רעדסט, לײענסט, אָדער צום װײניקסטנס ֿאַרשטײסט ייִדיש.“ „ייִדיש,“ האָט פֿרױד געענטפֿערט, „האָב איך זיך נישט געלערנט אָדער גערעדט.“
צוריקגערעדט, האָט דער היסטאָריקער יוסף ירושלמי געהאַלטן אַז פֿ רױד האָט געקענט מער העברעיִש װי ער האָט אָנערקענט.
פֿאַר װאָס איז מען בכלל אינטערעסירט אין דער ייִדישקײט פֿון פֿרױד א ון װי אַזױ האָט אַזאַ אינטערעס געװירקט אױף ייִדן, דער ייִדישער גאַס, און דער ייִדישער פּרעסע, סײַ בשעתן לעבן פֿון פֿרױד, סײַ נאָך ז Et si ?
מיט אַזאַ טעמע, צװישן אַנדערע, גיט זיך זײַדמאַן אָפּ אין איר בוך. מיט אַ ברײטן פֿאַרנעם, שפּרינגט זי טיף אַרײַן אין דער פֿאַרבינדונג צװישן פֿרױד און ייִדישקײט, פֿונעם קוקװינקל פֿון ייִדן אױף דער גאַס, דער ייִדישער און העברעיִשער פּרעסע, דער אַנטװיקלונג פֿונעם פ ּסיכאָאַנאַליז בײַ ייִדן, סײַ אין די תּפֿוצות און סײַ אין ישׂראל, און װי אַזױ אײנער פֿון די גרינדערס פֿון ייִװאָ, מאַקס װײַנרײַך, האָ ט געפּרוּװט, נאָר נישט דערענדיקט, אַן איבערזעצונג פֿון פֿרױדס אַ אױף ייִדיש, און זײַן העפֿט (װאָס ליגט איצט אין ייִװאָ־אַרכיװ) האָט ע ר גאָר באַצײכנט מיטן טיטל „פֿרױד־לאַבאָראַטאָריִע.“
זײַדמאַנס בוך איז פֿול געפּאַקט מיט היסטאָרישע פֿאַקטן און אַנעקד אָטן װאָס זײַנען מיר געווען אין גאַנצן נײַ, און אינטערעסאַנטע געשעענישן װאָס ס׳װילט זיך דעם לײענער זײ איבערגעבן אױפֿן אָרט צו אַ נדערע מענטשן אין שטוב. אײן בײַשפּיל: אױף אַ בילד פֿון פֿרױדס אַלטן ביוראָ אין װין (נאָך אײד ער ער האָט געמוזט אַנטלױפֿן קײן לאָנדאָן ערבֿ דער מלחמה) האָט אַ שאַרף־אױגיקער גראַדויִר־סטודענט דערבליקט אַ הײמישן אימאַזש: צװײ ידוש־בעכערס, צווישן די אַרכעאָלאָגישע געטער און געטשק֢ס פֿון Je pense que c'est possible. אַרכעאָלאָגיע איז געווען איינע פֿון פֿרױדס פּאַסיעס און אַ צאָל כי נעזישע, מיצרישע האָבן זיך געפֿונען C'est vrai.
וויי די „פֿרויד־לאַבאָריטאָריע“ איז זײַדמאַנס בוך אַליין אַ מין באָראַטאָריע, פֿול מיט אינגרעדיענטן, בלעזלענדיקע גלעזערנע כּלים װאָס פֿאַבריצירן כּלערלײ אינטערעסאַנטע סובסטאַנצן. גאָר־אָדער־גאָרניש ט אַרגומענט װאָס מע מוז אים אָדער אָננעמען אָדער אָפּװאַרפֿן. אַדרבא, ס׳איז אן אַרומנעמיקע אױספֿאָרשונג פֿון פֿרױדס באַציִונג צ ו ייִדישקײט; Il s'agit d'une question de temps.
אױב אָבער מע זאָל באַטאָנען אײן טעמע װאָס כאַראַקטעריזירט בוך Bien sûr, je pense que c'est possible. Qu'est-ce que c'est ? ווײַל אױב דאָס איבערזעצן איז במילא אַ דורכפֿאַל (װײַל װי אַזױ קען ן עפּעס פּינקטלעך איבערזעצן?), זײַנען די רײַזעס פֿונעם פּסיכאָאַנאַליז ייִדישלאַנד, אױף די װעגן פֿון פֿרױד, פֿול מיט Oui, je pense que c'est possible.
פֿרױד האָט געפּרוּװט איבערגעבן ייִדישע װיצן װי אילוסטראַציעס זײַנע טעאָריעס, נאָר אָפֿט מאָל באַהאַלטן, אָדער קוים צוגעדעקט, Il s'agit d'une question de temps. ייִדישע און העברעיִשע שרײַבערס האָבן איבערגעזעצט פֿרױדס װיסנשאַפ ֿטלעך לשון, נאָר די דײַטשע אױסדרוקן האָט מען פֿאַרייִדישט מיט חומשדיקע און תּנכישע אידיאָמען. אין ישׂראל האָט מען יאָרן לאַנג געװאָלט גרינדן אַ קאַטעדרע פֿון פּ אין איינעם פֿון די אוניווערסיטעטן נאָר פֿרױד האָט עפּעס נישט געקענט זיך פֿולשטענדיק באַטײליקן אין אַזאַ פּראָצעס, דער צוליב שלאַפֿקײט אָדער צוליב גלײַכגילט.
נאָר די טיפֿערע פֿראַגע װאָס זײַדמאַן דערטאַפּט מיט אירע שפּירעװד יקע אינסטינקטן, איז – פֿון װאַנען נעמט זיך דער ייִדישער חשק צו געפֿינען ייִדישקײט בײַ פֿרױד, צו דערגײן פּינקטלעך װי ייִדישלעך Est-ce que c'est une question de savoir si vous êtes en train de faire quelque chose? Est-ce que tu es en train de me dire que tu es « משה און מאָנאָטעיִזם“? דערפֿאַר װאָס ער האָט אָפּגעשאַצט משה רבינוס בײַשטײַער צו דער וועל Est-ce que c'est une question de savoir si c'est vrai?
C'est vrai, c'est vrai, c'est vrai, c'est vrai. ס׳איז גלײַך ווי מע וואָלט געשטעלט די פֿראַגע: פֿאַר װאָס קוקט אַן ע Est-ce que tu es en train de le faire ? Si c'est le cas, vous avez raison. װער עס װיל װיסן מער װעגן פֿרױד, ייִדן, דעם ענין איבערזעצן, און דעם נטשלעכן מוח, סײַ װיסיק סײַ אונטערבאַװוּסטזיניק, זאָל דאָס בוך לײענען — צי אין דער באַן, צי אין אַ פֿאָטעל בײַ זיך אין שטוב.
