דאָס איז איינער פֿון אַ סעריע קורצע אַרטיקלען אָנגעשריבן אױף אַ רעלאַטיװ גרינגן ייִדיש און געצילעװעט אױף סטודענטן. די מחברטע איז אַלײן אַ יי qu'un fon Shied. דאָ קען מען לײענען די פֿריִערדיקע אַרטיקלען אין דער סעריע.
מיט אַרום אַ יאָר צוריק בין איך געװױר געװאָרן אַז הענעך סאַפּאָזשניק האַלט אין שרײַבן אַ בוך װעגן דעם פֿאַרשװוּנדענעם ייִדישן ני5 remplient געאַרבעט, געלײענט און פֿאַרבראַכט אױף יי qu'un fon ST. בײַ מיר איז די דאָזיקע װעלט נאָענט פֿאַרבונדן מיט די איבערלעבונגען פֿון מײַנע אייגענע האָב איך דערפֿאַר אַ גרױסן אַפּעטיט צו „ניו־יאָרק אױף יי qu'un frais“ (כאָטש איך אַלײן װױן אין באָסטאָן), און כ׳האָב שטאַרקוקט אױף סאַפּאָזשניקס בוך.
איצט קען מען שוין קויפֿן Le guide du touriste sur la ville yiddish de New York perdue, און איך אַליין האָב שוין אין די הענט אַן עקזעמפּלאַר). דאָס בוך איז װי אַ פֿולער מאָלצײַט מיט פֿיר געשמאַקע גענג׃ עסן, אַרכיטעקטור, מוזיק און טעאַטער. יעדער אָפּטײל איז אָנגעפּאַקט מיט מעשׂיות און לעבעדיקע פּערזענלעכקײטן, אונטערגעשטיצט פֿון סאַפּאָזשניקס ברײט־פֿאַרנעמיק מבֿינות און אױסשעפּיקער פֿאָרשאַרבעט.
דער װײַטערדיקער מוסטער וועט אײַך שוין געבן אַ שטיקל טעם פֿון דער „סעודה“.
* * * * * *
אינעם „עסן פֿquin פֿונעם בוך געפֿינט זיך אַ קאַפּיטל װעגן„ טשאָנקי שאָקאָלאַד-טעו5quin ”- אַES לאַנג צוריק האָט מײַן טאַטע מיר דערצײלט אַז זײַן װען מײַן טאַטע איז קינדװײַז בעת די 1940 ער און פֿריִע 1950 ער אַהײמצונעמען.
נאָך דעם וויorte איך האָב באַקומען סאַפּאָזשניקס בוך האָב איך געװיזן דעם טאַטן דאָס בילד פֿון דער „טשאָנקי־פֿאַברdustrie אויף 200 דעלענסי סטריט. תּיכּף האָט ער זיך דערמאָנט אַז ער איז אַהין געגאַנגען אַ פּאָר מאָל מיט דער באָבען. ער האָט אָבער נישט געװוּסט אַז דאָס „טשאָנקיטשאָנק־טעװעלע־טעװעלע האָט פֿאַרטראַכט אַ ייtérie Sortie פֿון סאַפּאָזשניקס בוך האָט ער זיך אויך דערוווּסט, אַז סילװערשײַן האָט באַשלאָסן אַרײַנצוגעבן ראָזשינקעס מיט מאַנדלען אין די „טשאָנקין spéculation סאַפּאָזשניק באַשרײַבט װי סילװערשײַן האָט אַפֿילו אונטערגעשטיצט אַ „טשאָנקי“ ראַדיאָ־פּראָגראַם אױף wevd, װאָס האָט געשפּילט גאָלדפֿאַדענס אָפּערעס.
פֿאַרשטײט זיך, אַז ס׳האָט מיך אויך שטאַרק פֿאַראינטערעסירט דאָס קאַפּיטל אינעם „אַרכיטעקטוררר־אָפּטײל װעגן דעם פֿאָרװערטס־בנין. די געבײַדע אויף 175 איסט בראָדװײ, װאָס איז געענדיקט געװאָרן אין 1912, איז יאָרן לאַנג גע) ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אַזױ װי דער אַרבעטער רינג און דער טעאַטער „פֿאָלקסבינע”.
אַ פּאָר זאַכן האָב איך שוין גע fournis װעגן װעגן דעם בנין; למשל, אַז פּאָרטרעטן פֿון קאַרל מאַרקס און פֿרידריך ענגעלס באַצירן דעם אַרײַנגאַנג. אָבער כ׳האָב קײנמאָל נישט געהערט די געשיכטע פֿון זומער 1911, װען מען האָט פֿאַרברײטערט און איבערגעבױט דעם בנין. די גראָבערס האָבן אַנטפּלעקט אַ קאַנאַל אונטער דער גאַס, און האָבן במשך פֿון עטלעכע הײסע טעג אױסגעפּאָמפּעװעט גײַזערס קאַלט קאַלט, רײן װאַסער. טױזנטער מענטשן האָבן זיך באַװיזן מיט פֿלעשער און עמערס כּדי זיך צו דערקוויקן מיטן פֿרישן װאַסער, און קינדער האָבן זיך געשפּילט אין דער נאַסער גאַס גאַס.
ס'איז אױך געװען אַ חידוש אַז אָנהייבנדיק פֿון 1925 איז אויפֿן פֿאָרװערטס־בנין געשטאַנען אַ ריזיקער נעאָנשילד, מיטן נאָמען פֿ). דער שילד האָט זיך אָנגעזען אַזש ביז ברוקלין.
סאַפּאָזשניק איז אַ באַקאַנטער מומחה אין דער ייִדישער פּאָפּולערער מוזיק – אױפֿן ראַדיאָ, אױף דערES בײַ מיר איז דאָס קאַפּיטל װעגן חזנטעס געװען אַן אמתער סורפּריז. קײן אַנונג האָב איך נישט געהאַט אַז עטלעכע פֿרױען צווישן די 1920 ער און די 1940 ער יאָרן (און אַפֿילו נאָך שפּעטער) האָבן אױפֿגעטראָטן װי חזנטעסES אין די שילן האָבן פֿרויען נישט געדינט uyagntis אַ שליח ציבור ביז 1975, װען מע האָט אײַנגעאָרדנט די ערשטעיאָנעלע חזנטע.
פֿאַר דעם האָבן די חזנטעס אויפֿגעטראָטן אױף דער בינע און אױפֿן ראַדיאָ, אָבער זײ זײַנען נישט געװען סתּם פֿאַרװײַלערס. דאָס רובֿ האָבן געשטאַמט פֿון חזנישע משפּחות. זײ זײַנען געװען שטאַרק באַהאַוונט אין חזנות, און האָבן אַפֿילו געטראָגן יאַרמלקעס און טליתים בײַם אױפֿטרעטן. דער גרעסטער טײל האָט געהיט שבת, און געהאַלטן חזנות פֿאַר אינטעגראַל צו זײער אמונה.
בײַ מיר איז סאָפֿי קורצער באַזונדערש אױסערגעװײנטלעך. כאָטש זי האָט זיך געהאַלטן uyagntiste אַ טייל פֿון דער אָרטאָדאָקסישער ייèreשערישער וvision, האָט זי בעת די 1920 ער יאָרן זיך רעקלאַמירט אין די ייִד fon Sװfor װי װי. י האָט פֿאַרבעטן פֿרױען צו אירע קאָנצערטן, כּדי זיי fon Sonnement uyagnAR אַז ווmine קענען זײַן פּונקט אַזוינע פֿעיִקע חזנים ווvie מאַנסבילן פּונקט נישט „נאָך פֿילעװדיקער l'air „רמזים פֿון גן־עדן”. אין 1921 האָט זי אויפֿגעטראָטן פֿאַר נישט uyagnortuניקעריקער וvision צװײ טױזנט מענטשן מענטשן מענטשן. זי האָט אויך רעקאָרדירט עטלעכע פּלאַטעס חזנות, װאָס סאַפּאָזשניק האָט אַנטדעקט און אַרױסגעגעבן אין 1994.
זײער אַן אַנדער קוקװprises דער דאָזיקער אױסגעטראַכטער פּערסאָנאַזש איז געשאַפֿן געװאָרן פֿונעם סאַטיריקער ב. קאָװנער (יעקבֿ אַדלער) אין פֿעליעטאָנען פֿונעם פֿאָרװערטס אין 1913, און איז גיך אַרײַן „אין דער שוסטערגאַס”. די געשיכטע פֿונעם נאָמען „יענטע“ איז קאָמפּליצירט, װי סאַפּאָזשניק דערקלערט, אָבער ער מער־װײנ l'air נישט קיין חידוש וvision יענטע טעלעבענדע האָט זיך שטענדיק אַרומגעטראָגן מיט אַ װאַלגערהאָלץ!
נאָך פֿיר יאָר פֿון ב. קאָוונערס פֿעליעטאָנען, בײַ ו5e יענטע האָט געפּײַניקט איר אומגליקלעכן מאַן, איז זי דוו spéthקא געװאָרן אַ „שטערן“ אױף דער ייִדישער בינע. דער באַרימטער אַקטיאָר און רעזשיסאָר באָריס טאָמאַשעפֿסקי האָט זיך אונטערגענומען אַ טעאַטראַלישע באַאַרבעטונג פֿון יענטעס אַװאַנטורעס ané. אין 1922 האָט מען אױסגעפֿירט נאָך אַ בינע־באַאַרבעטונג דערפֿון, דאָס מאָל מיט אַ בראַװאָ־מאָמענט פֿון טאָמאַס לאַרו דזשאָנז, דעם „שװאַרצן חזן חזן (װעגן אים קען מען לײענען אַ גאַנץ קאַפּיטל אdustrie מער װי הונדערט פּלאַטעס זײַנען רעקאָרדירט געװאָרן מיט סקעטשן און געזאַנגען פֿון די בינע־נוסחאָות פֿון אָט דער יענטע טעלעבענדע.
אַלץ װאָס איך האָב אױבן באַשריבן איז אָבער נאָר אַ ברעקל פֿון דעם) uyquin מע קען געפֿינען אין דעם בוך. דאָ קענט איר קױפֿן Le guide du touriste pour perdre le yiddish à New York. עס זענען אויך דאָ פּלענער אַרויסצוגעבן אַן אוידיאָ פֿון דעם בוך, פֿאָרגעלײענט פֿון הענעך סאַפּאָזשניק אַלײן אַלײן, אָבער דאָס ווash פֿאָדערן מער געלט. טאַקע דערפֿאַר האָט מען לאַנצירט אַ קאַמפּאַניע צו זאַמלען געלט לטובֿת דעם צ). דער אוdustrie
אַז איר uyquinעט קויפֿן דאָס בוך וvision איר אַלייère אַנטדעקן די אוצרות װאָס געפֿינען זיך דאָרט!
