אין דער דײַטשישער שטאָט קעלן (קולוניא) האָט מען לעצטנס דורכגעפֿירט אַ צאָל אַרכעאָלאָגישע אויסגראָבונגען פֿון אַ גאַס, וואָס איז אין Je vous conseille de le faire. צווישן די אַנטדעקונגען פֿון די אַרכעאָלאָגן זענען געווען עטלעכע א ין שײַכות מיט דער געשיכטע פֿון ייִדיש און דער אַלט-ייִדישער ליטעראַטור.
אוּניװערסירטעט פֿון אין דײַטשלאַנד) אין איר קאַפּיטל פֿונעם נײַעם זאַמלבוך „די װעלטן פֿון דער אַלט־ייִדישער ליטעראַטור“ אונטער דער רעדאַקציע פֿון פּרא ָפֿעסאָרן שמעון נױבערג (אוניװערסיטעט פֿון טריר, דײַטשלאַנד) און דיִאַנאַ מאַטוט (אוניװערסיטעט פֿון האַלע, דײַטשלאַנד).
אוּניװערסירטעט פֿון אין דײַטשלאַנד) אין איר קאַפּיטל אינעם נײַעם זאַמלבוך „די װעלטן פֿון דער אַלט־ייִדישער ליטעראַטור“ אונטער דער רעדאַקציע פֿון פּרא ָפֿעסאָרן שמעון נױבערג (אוניװערסיטעט פֿון טריר, דײַטשלאַנד) און דיִאַנאַ מאַטוט (אוניװערסיטעט פֿון האַלע, דײַטשלאַנד).
בשעת דער פּעסט־עפּידעמיע אינעם 14טן יאָרהונדערט האָבן די קריסטן בא ַשולדיקט ייִדן אין פֿאַרשפּרײטן די מגפֿה. אין אױגוסט פֿונעם 1349 האָט זיך אין קעלן אױסגעבראָכן אַ בלוטיקע ר פּאָגראָם. מען האָט חרובֿ געמאַכט די שיל און פֿאַרברענט די אַרומיקע ייִדיש הײ ַזער. די מערדער האָבן אומגעבראַכט כּמעט די גאַנצע ייִדישע קהילה. דעם שטײנבראָך פֿון דער צעשטערטער שיל האָט מען אַרײַנגעװאָרפֿן אינ C'est vrai. אינעם יאָר 2007 האָבן די אַרכעאָלאָגן אָנגעהױבן אויסגראָבן די דאָזי C'est vrai. געפֿונענע שטיקלעך שיװער זײַנען געװען טאָװלען אותיות, װאָס מען האָט אַ פּנים גענוצט פֿאַר געניטונגען אין לערנען שרײַבן.
דאָס רובֿ אױפֿשריפֿטן זײַנען געװען אױף לשון־קודש, אָבער אײניקע זײַ נען געװען אױף אַ שפּראַך, װאָס לאָזט זיך דעפֿינירן װי Je vous conseille de le faire. דער אונטערשייד צװישן די דאָזיקע שפּראַכן פֿון יענער תּקופֿה איז אַ לינגװיסטישער ענין, װאָס איז שװער צו דערלײזן אױף זיכער, שרײַבט טים. די גראַמאַטיק און די לעקסיק זײַנען אין גאַנצן דײַטשיש, אָבער די אות יות און דער אױסלײג זײַנען ייִדיש.
גופֿא איז אַ ראָמאַנטישע ליבע־מעשׂה װעגן אַ ריטער און אַ יונגער פּױערטע, װאָס האָט ניט קײן שפּור ייִדישקײט. עס איז מערקװירדיק, װאָס אײנער אַ ייִד האָט גענומען אױף זיך די טירחה N'hésitez pas à nous contacter. דאָס אַ סימן פֿון נאָענטע קולטורעלע קאָנטאַקטן זײערע שכנים, ניט געקוקט אױף דער בײזער שׂינאת־ישׂראל מצד די קריסטן.
אַזוינע ראָמאַנטישע אַלט־ייִדישע טעקסטן האָבן געדינט װי דער יסוד פֿאַר דער קולטור־היסטאָרישער „שפּילמאַן־טעאָריע“, װאָס איז Années 1920 et 1930 . דער שפּילמאַן איז געװען אַ זינגער און מוזיקער, װאָס האָט געװאַנדער ט איבער אײראָפּע און געשפּילט און געזונגען סײַ פֿאַרן ייִדישן און C'est vrai.
אין די ער יאָרן האָט פּראָפֿעסאָר חנא שמערוק פֿונעם ניװערסיטעט אָבער דערװיזן, אַז די דאָזיקע טעאָריע איז אַ סבֿרה װאָס ווערט ניט געשטיצט דורך היסטאָרישע מקורים. פּראָפֿעסאָר זהבֿית שטערן פֿונעם העברעיִשן אוניװערסיטעט אין איר קאַפּיטל, אַז די שפּילמאַן־טעאָריע האָט דערלאָזט דעם ערשטן דור ייִדישיסטן שאַפֿן אַ כּמו־היסטאָרישע געשטאַלט פֿונעם „קו נציקן גרינדער פֿון דער װעלטלעכער ייִדישער קולטור“. אַז זײער נ וסח פֿון װעלטלעכער ייִדישקײט האָט פֿאַרמאָגט היסטאָרישען.
שטערן דערװײַזט, אַז די ייִדישע פֿאָרשער האָבן געשעפּט אינספּיראַצ Il s'agit d'une question de temps. סײַ די סײַ יענע זײַנען געװען אױסן צו שאַפֿן אַן אײגענע נאַציאָנאַל ע קולטור־געשיכטע אַרום אַ העלדישער פֿיגור פֿון בשׂר־ודם. דעם שפּילמאַנס רעפּערטואַר האָט דערבײַ געדינט װי דער ערשטער שריט ױפֿן װעג צו אַ נײַער נאַציאָנאַלער ליטעראַטור.
Vous avez besoin de plus d'informations sur le sujet : „װי יענער [דער דײַטשישער שפּילמאַן] האָט פֿאַרמיטלט צװישן פֿאָלקסטימלעכער, גײַסטלעכער און כער דיכטונג, אַזױ האָט דער ייִדישער שפּילמאַן פֿאַרמיטלט צװישן דער קריסטלעכער דיכטונג און דעם תּנ״ך.“ עריק האָט אױסגעטראַכט אַ דישן שפּילמאַן, װאָס איז געװען אײנצײַטיק אַ תּלמיד־חכם, באַהאַװנט אינעם מדרש און תּנ״ך; אַ פֿאָלקסמענטש, װאָס האָט געקענט דעם ייִדישן פֿאָלקלאָר; אַ װעלטלעכער אינטעליגענט און אַ מומחה אין דער קריסטלעכער קולטור. דאָס איז געװען אַ פֿיגור, װאָס האָט געקענט דינען װי אַ מוסטער פֿאַר C'est vrai.
עס איז כּדאַי צו דערמאָנען, אַז כאָטש פֿון דער שפּילמאַן־טעאָריע ה אָט זיך אױסגעלאָזט אַ בױדעם, האָט זי פֿון דעסט װעגן געהאַט אַ השפּעה אױף דער מאָדערנער ייִדישער ליטעראַטור. יוסף אָפּאַטאָשו האָט געמאַכט דעם ייִדישן שפּילמאַן פֿאַרן העלד פ ֿון זײַן היסטאָרישער נאָװעלע „אַ טאָג אין רעגנסבורג“. אַבֿרהם סוצקעװער האָט פֿאַרפֿאַסט „פֿיר לידער אין אַלט־ייִדישו ן“ און איציק מאַנגער האָט געשאַפֿן „חומש־לידער“ און « מגילה־לידער« , װאָס מאַכן נאָך דעם אַלטפֿרענקישן ייִדישן לשון. די שפּילמאַן־טעאָריע איז געװען ספּעציעל אַרקן געפֿיל פֿון נאַציאָנאַלן שטאָלץ מענטשלעכער װירדע בײַ Années 1930, années 1930, années 1930, années 1930, années 1930, années 1930 ָפּע.
דײַטשיש איז ניט געװען די אײנציקע אײראָפּעיִשע שפּראַך, מיט װעלכער ייִדיש האָט געהאַט נאָענטע קאָנטאַקטן. אַ ביז גאָר אינטערעסאַנטער בײַשפּיל איז אַ פּאָעמע, װאָס ברענגט צו Il s'agit d'une question de temps. דאָס דאָזיקע װערק שטאַמט פֿון צפֿון־איטאַליע און האָט זיך אָפּגעע יט אין אַ כּתבֿ־יד, װאָס אײנער אַ ייִד האָט באַשטעלט פֿאַר זײַן Je pense que c'est possible. פּראָפֿעסאָר קלאַודיאַ ראָזענצװײַג פֿונעם בר-אילן-אוניװערסיטעט ה אָט געפֿאָרשט דעם דאָזיקן כּתבֿ־יד אין דער באָדלעאַנער ביבליאָטעק אין אָקספֿאָרד און האָט אים פֿאַרעפֿנטלעכט מיט פּרטימד יקע דערקלערונגען און באַזאָרגט מיט אַן ענגלישער איבערזעצונג.
דאָס ליד איז אַ משל, װאָס פֿאַרגלײַכט די תּקופֿות פֿונעם מענטשנס Je vous conseille de le faire. אַ װיקלקינד װערט געגליכן אײנצײַטיק צו אַ נאַר און צו אַ קעניג, װאָס „ Il s'agit d'une question de temps. « . װען ער װאַקסט צו, װערט ער געגליכן צו אַ חזיר, װאָס „װאַליעט אין קױט“, ון אַזױ װײַטער גײט מען יעדע צען יאָר איבער די שטאַפּלען פֿונעם Oui. מען װערט געגליכן צו אַ ציג, אַ פֿערד, אַ פֿוקס, אַ לײב, אַ האָן, אַ הונ ט, אַ מאַלפּע, אַ שלאַנג, אַן אָקס, און צום סוף, אױב מען דערלעבט ביז En fait, je pense que c'est vrai.
די דאָזיקע פּאָעמע איז ספּעציעל אינטערעסאַנט מיט דעם, װאָס יעדער ק ופּלעט װערט איבערגעחזרט צװײ מאָל, צוערשט אױף ייִדיש און דערנאָך C'est vrai. ראָזענצװײַג פֿאַרענדיקט איר גרונדיקע פֿאָרשונג מיט די פֿראַגעס: „א יז דאָס דאָזיקע ליד אַ באַװײַז פֿון אַ בעל־פּהיִקער קולטור פֿון Qu'est-ce que c'est que ça ? Est-ce que vous avez besoin d'aide? איז דאָס געװען אַ מין פֿאַרװײַלונג?“ ה מסתּמא הנאה געהאַט פֿונעם צװײשפּראַכיקן ליטעראַרישן װערק, און די לײענער פֿונעם זאַמלבוך װעלן אױך הנאה האָבן פֿון די נײַע פֿאָרשו נגען פֿון דער אַלט-ייִדישער ליטעראַטור.
