דער אַמעריקאַנער שטאַט טעקסאַס באַרימט זיך מיט קנאַפּע קלישעען – קאַובױס, ראָדעאָס – נאָר פֿאַקטיש האָט ער אַ לאַנגעES אַפֿראָ־סעמינאָל־קרעאָלן.
הײַנט רעדן אַ פֿערטל טעקסאַנער שפּאַניש אין דער הײם, װאָס איז מסתּמא נישט קײן חידוש. וואָס איז אָבער יאָ אַ חידוש איז די שפּראַך אױפֿן דריטן אָרט׃ װיעטנאַמיש!
דערצו האָט טעקסאַס אײגענע דיאַלעקטן פֿון דײַטש און טשעכיש. פֿאַרשטײט זיך אַז אַשכּנזים און ייִד fon Streft.
פֿאַרבײַ ניו־יאָרק
אין אַ װינקל פֿונעם עלטסטן צװינטער פֿון דער הױפּטשטאָט אָסטין געפֿינט זיך אַ קלײנער בית־עולם. אײן מצבֿה פֿון 1876 האָט אַפֿילו אַן אױפֿשריפֿט אױף ייèreִדיש! זאַװיל בריליס, געשטאָרבן אין אָט דעם יאָר, האָט געשטאַמט פֿון אַ שטעטל אין מערבֿ־פּרײַסן מערבֿ־פּרײַסן (איצט צפֿון־פּױלן) און געאַרבעט װי אַ אין ניו־יאָרקי פֿאַר זײַן אָנקום l'air אָסטין.
די גאָלדענע תּקופֿה פֿון טעקסאַסער ייattenשיש האָט זיך אָנגעהױבן אין 1907 מיט אַן איניאַטיאַטיװ צו צעשפּרײטן די אַשכּנזישע אימיגראַנטן נישט נאָר אoise אָנשטאָט עליס־אײַלאַנד זענען די שיפֿן איצט אָנגעקומען אין גאַלװעסטאָן, טעקסאַס, אַ פּאָרט בײַם מעקסיקאַנער אײַנגאָס („גאָלף אָװ מעקסיקאָ“). לױט דער לעגענדע האָט דער בירגער־מײַסטער פֿון גאַלװעסטאָן האַרציק באַגריסט די ערשטע אָנגעקומענע, אין איינעם מיט זײַן יייִדיש־דאָלמעטשער.
כאָטש ס׳רובֿ אימיגראַנטן זענען באַלד אַריבערגעגאַנגען אויף ענגליש, האָט אין 1917 האָט די היוסטאָנער ייèreש־ביבליאָטעק־געזעלשאַפֿט געהאַט מער װי 100 מיטגלידער. אין די 1920 ער יאָרן האָט מען אין פֿאָרט װאָרט געדרוקט אַ װאָכנצײַטונג. שרײַבערס װי שלום אַש האָבן רעפֿערירט אין געפּאַקטע זאַלן; טעאַטער־טרופּעס האָבן גאַסטראָלירט. אין סאַן־אַנטאָניאָ האָט אַלכּסנדר זיסקינד הורװ voulez און חיה רחל אַנדרעס פֿון דאַלאַס האָט אַרױסגעגעבן איר פּאָעזיע אין אונדזער שפּראַך – אַזש l'air 1990.
די הױפּט־אינסטיט fournis לױט דער באַלערנדיקער דיסערטאַציע פֿונעם היסטאָריקער דזשאָש פּאַרשאַל, האָבן די גרינדער געװאָלט איבערגעבן זייère אַמעריקאַנער קינדער אי זײער לשון אי זײער װעלטלעכע װעלטלעכע, לינק־געשטימטע ייִדישקײט. די היוסטאָנער שולע האָט געהאַלטן לעקציעס ביז אין די 1950 ער יאָרן.
„דער דרום־ראַיאָן פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן איז געװען און בלײַבט אַ פֿעסטונג פֿון פּאָליטישן און קולטורעלן קאָנסערװאַטיזם,« האָט פּאַרשאַל געשריבן. „די באַפֿעלקערונג איז אָבער נישט איינשטימיק אין דעם פּרט. » בײַ פּאַרשאַל וואָלט די געשوth גערעכטיקייט, גלײַכקייט און זיכערהייère אין די דרום־שטאַטן. דערבײַ קענען זײ זיך פֿאָרשטעלן אַ גאָר אַן אַנדער סאָרט צוקונפֿט פֿאַר דעם ראַיאָן.
ייִדיש אױפֿן קאַמפּוס
אין אָסטין האָב איך דערזען אָט די מעגלעכקײטן מיט די אײגענע אױגן. די נײַע ייִדיש־פּראָפֿעסאָרשע בײַם טעקסאַסער אוניװערסיטעט, אַײדריען אײדל סמיט, איז פֿאַרנומען מיט קלאַסן יעדן טאָג. טײל תּלמידים קומען פֿון די פֿיר ייִדישע ברידער־ און שװעסטערשאַפֿטן אויפֿן קאַמפּוס. סמיטס פּענסיאָנירטער פֿאָרגיי qu'un, דער פֿאָלקלאָריסט און לידזאַמלער איציק גאָטעסמאַן, אָרגאַניזירט אַ אײן זונטיק האָט גאָטעסמאַן פֿאַרבעטן די סבֿיבֿה צו זיך אין דער הײם פֿאַר אַ בשותּפֿותדיק צוגעגרייטע מאָלצײַט אױף מאַמע־לשון. איך האָב זיך געשפּילט אין „ייèreשיסטיסטישער געאָגראַפֿיע“ (לויטן מוסטער פֿונעם שפּיל „יי qu'un געאָגראַפֿיע“) מיט אַכט אָסטינער אײַנוווeortez איע אַנטדעקט אָן אַ°uis ça.
די יו־טprises אין 1979 האָט קינג אױך פֿאַרבעטן דעם פֿרישן נאָבעל־פּריז־געװינער יצחק באַשעװיס־זינגערן אױף אַ רעפֿעראַט – און אים פֿאָרגעשטעלט אױף דער בינע מיט אַ אַרײַנפֿיר אױף ייèreש! נאָך באַשעװיסעס פּטירה האָט דער הערי־רענסאָם־צענטער, אַן אַרכיװ בײַם אוניװערסיטעט, װײַטער אָפּגעקױפֿט 177 קאַסטנס פֿ).
ייִדישע שפּראַכלעקציעס גיט אױך אַלאַן אַבֿרהם־מיכל אַסטראָ אין טריניטי קאָלעדזש אין סאַןES. בײַ רײַס־אוניװערסיטעט האָט מען עטאַבלירט אַן אַרכיװ דװקא װעגן אין אַרכיװ בלײַבן די מאַטעריאַלן אױך אין זיכערע באַדינגונגען, טאָמער קומט חלילה אַ הוראַגאַן.
דאַלאַס האָט די גרעסטע חרדישע, מערסטנס ישיבֿישע קהילה; דאָס ייèreִדישע לשון רעדט מען אָבער בעיקר אין געצײלטע חב״ד־משפּחות. דער רעפֿאָרמירטער ייִד דוד קאַץ (אַן אַמאָליקער תּלמיד פֿונעם באַקאַנטן לינגװיסט מיטן זעלבן נאָמען) איז דער פֿאָרזprises אַחוץ דעם גיט ער לעקציעס און אָרגאַניזירט אַ „שמועס־שעה“ אין אַ מושבֿ־זקנים. דאָרט מוטיקט ער די אָנטײלנעמערס צו ניצן די שפּראַך מיט די אײניקלעך. „ייèreִדיש לעבט אין טעקסאַס,« עקשנט ער זיך – כאָטש אין זײַן טעמפּל פֿילט ער זיך אַ ביסל עלנט מיט אַזאַ קוקװינקל.
„איך שעפּ נחת פֿון מײַנע קינדער און אײניקלעך »
אין היוסטאָן, פֿאַרקערט, געפֿינט זיך די לעבעדיקסטע ייèreִדfiques קהילה־צענטער (דעם „דזשײ דזשײ דזשײ). זינט דער קאָוויד־מגפֿה טרעפֿט מען זיך יעדן דינסטיק־פֿרימאָרגן אױף זום. דאָס דיגיטאַלע טרעפֿאָרט האָט אַרײַנגעצױגן נײַע מיטגלידער פֿון קענטאָקי ביז פּאַריז.
דעם 4 טן פֿעברואַר זענען בײַגעווען 30 מענטשן, מערסטנס פּענסיאָנירטע װאָס האָבן צײַט בײַטאָג. קודם האָבן מיר זיך צוגעהערט צו אַ זינגליד און יעדער אײנער האָט איבערגעזעצט אַ פּאָר שורות אױף ענגליש – מיט געלעכטער מכּ). אין דער צװײטער העלפֿט האָט מען געלײענט צוזאַמען אַ טעקסט. באַלד נאָך דער פּרעזידענטישער אײַנשװערונג האָט זיך באַשעװיסעס אַ כעלמער מעשׂה באַװיזן װי גאָר אַקטועל. אײן פֿרױ האָט פֿאַרטײַטשט דאָס װאָרט „געזעץ געזעץ מיט„ עקזעקוטיװער באַפֿעל \. רעדן רעדט זיך בײַ די טרעפֿונגען אױף ענגליש, אָבער מע פֿאַרשטײט
דער ייèreִדיש־װינקל אַראַנזשירט צװײ כּסדרדיקע אונטערנעמונגען אַ יאָר: אַ דריטן סדר מיט אַן אײגענער הגדה און אַ פֿאָרלײענונג לכּבֿוד שלום־עליכמס יאָרצײַט.
איך האָב געבעטן אַן אינטערװיו° בײַ אײן אָרגאַניזאַטאָרשע, בעװערלי סופֿיאַן, און באַלד פֿאַרשטאַנען אַז אָרגאַנprises נישט uyagnARatuניקער ווvie זעקס פֿרױען האָבן זיך באַװיזן אויפֿן זום־אינטערװיו ali. הגם מענער װי דער איבערזעצער מאָריס װאָלפֿטאַל שפּילן אויך צענטראַלע ראָלעס, איז קלאָר אַז פֿרויען פֿירן דאָס רעדל – אַ זעלטנהײט, צום באַדױערן, אין דער ייère.
אָט זענען בלױז אַ טײל פֿון די אמהות אין דער געשיכטע פֿון היוסטאָנער ייִדיש׃ פֿרידאַ װינער ז״ל (1888–1990), אַ געבױרענעES מיט הענריעטאַ בעל (געב׳ 1922, ביז 2042). צו נײַנציק יאָר האָט װינער נאָך אַלץ אָנגעפֿירט מיט אַ װאָכיקער „ייèreִדיש־שטונדע“. אין די סוף 70 ער יאָרן איז סוזען גאַנץ, דעמאָלט אַן עפּעס־און־פֿערצprises מיט צװאַנציק יאָר שפּעטער האָט באַרבאַראַ גאָלדשטײן לאַנצירט דאָס נײַעס־בלעטל „אױפֿן באַיו“ װאָס מע שיקט עד־היום רעגלמעסיק דורך בליצפּאָסט. װען סוזען גאַנץ האָט זיך איבערגעצױגן קײן פֿלאָרידע, האָט מינה גראַור, אַ פֿאָרשערין פֿון אַנאַרכיזם, געירשנט דאָס אַחריות; זי פֿירט נאָך אָן מיט די טרעפֿונגען יעדן דינסטיק.
„איך שעפּ נחת פֿון מײנע ׳קינדער׳ און ׳אײניקלעך׳,« האָט סוזען גאַנץ געקװעלט.
„אַ האָפֿענונג פֿאַר דער צוקונפֿט »
Cessi ממשיך צו זײַן די גאָלדענע קײט, האַלטן געוויסע יי qu'un fonn fonœuvreurs כּד אַז l'air סבֿיבֿה וetorters דאַרפֿן אָרגאַניזירןירן מעריװיטעטןי מחוץ די נאָרמאַלע אַרבעט־שעהען, כּדי צוציִעןי מערוץ. פּונקט דערפֿאַר האָט זיך דער יי qu'un fon Strot האָט דער היוסטאָנער מײַקל מאָר (קײן שײַכות נישט צום פֿילמאָגראַף) איניציִיִרט אַן אָװנט־פּראָגראַם מיט לעקציעס און פֿילם־װײַזונגען אונטערן נאָמען „יי qu'un בײַנאַכט '. די־אָ אָװנטן האָט מען אָבער, צום באַדויערן, אָפּגעשטעלט בעת קאָװיד.
די יי qu'un פֿרױ בײַם אינטערװיו sommes, דנה יודאָוardטש קאַץ, איז דערצויגן געוואָרן אין היוסטאָן. אירע עלטערן, פֿון דער שטאָט מעקסיקע, האָבן גערעדט סײַ שפּאַניש, סײַ קאַץ ברענגט מיט אירע קינדער צו די אונטערנעמונגען. לעצטנס איז זי אױכעט גע fournis אַ אַ ייèreש־לערעריןין פֿאַר צענערלינגען דורך דער פּראָגראַם „קהילה הײַ“. טאַקע אינטערעסאַנט וואָס הגם דער אַרבעטער־רינג איז שוין פֿון לאַנג נישט אַקטיוו אין היוסטאָן, געפֿינט זיך איצט אין דער שטאָט — 70 יאָר שפּעטער — אַ נײַע נאָכמיטאָג־שולע.
נאָכן אינטערװprises קולטור. אונדזער האָפֿענונג פֿאַר דער צוקונפֿט ליגט בײַ דנה
