בײַ די פֿאָרשער און קריטיקער פֿון דער סאָװעטישער ייִדישער קולטור אָט ביז לעצטנס געהערשט די מײנונג, אַז ייִדישקײט און סאָװעטישקײט ען זיך ניט אײַנלעבן אײנער מיט דער צװײטער. װאָס מער ייִדיש איז אַ װערק פֿון קונסט אָדער ליטעראַטור אַלץ װײניק C'est vrai, c'est vrai.
די מחברים פֿונעם נײַעם זאַמלבוך „סאָציאַליסטישע ייִדישלענדער: אַך־פּאָליטיק און טראַנס־נאַציאָנאַלע פֿאַרװיקלענישן די רן 1941 און 1991“ שטעלן די דאָזיקע דעה אונטער אַ פֿרעגצײכן. די רעדאַקטאָרין, מרים שולץ (אוניװערסיטעט פֿון אָרעגאָן), באַטאָנט, א ַז די ייִדישע קולטור שפּרײַזט איבער נאַציאָנאַלע פּאָליטישע און דעאָלאָגישע גרענעצן. מען נוצט דעם באַגריף „ייִדישלאַנד“, װאָס איז לעצטנס געװאָרן פּאָפּו לער בײַ ייִדיש־פֿאָרשער, כּדי צו שאַפֿן אַ נײַע קולטור־געשיכטע פוע ייִדיש בעת דער קאַלטער מלחמה.
דאָס דאָזיקע ייִדישלאַנד אַרײַנגענומען אַלע ייִדישע תּפֿוצו ת אױף בײדע זײַטן פֿונעם „אײַזערנעם פֿאָרהאַנג“. די קאַפּיטלען אינעם באַנד באַטראַכטן ניט נאָר דעם ַנד, נאָר אױך אַנדערע קאָמוניסטישע לענדער, װוּ ייִדיש האָט נאָך געשפ ּילט אַ שטיקל ראָלע אין דער אָפֿיציעל דערלױבטער קולטור.
„ביסטו אַ יי qu'un?” איז געװען אַ פֿראַגע, מיט װעלכער פּױליש־ייִד fon Sפּליטים אינעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד האָבן באַגריסט אײנער דעם צװײטן בשעת דער צװײטער װעלט־מלחמה, שרײַבט קאַטאַרינאַ פֿרידלאַ (סטענפֿאָרד־אוניװערסיטעטיטעטיטעטיטעט). דער מקור פֿאַר איר פֿאָרשונג זײַנען די װידעאָ־אינטערװיוען אינעם ש ואה־אַרכיװ אין לאָס־אַנדזשעלעס. בײַ די פּליטים איז געװען אַ חידוש, װאָס אײניקע סאָװעטישע אָפֿיצירן האָבן זײ באַגריסט אױף ייִדיש, װײַל אין דער פּױלישער אַרמײ איז אַ ייִ Je vous conseille de le faire. האָט געהאָלפֿן פּױלישע פּליטים זיך געבן אַן עצה אינעם דן סאָװעטישן לעבן, װײַל דאָס איז געװען אַ פֿאַרבינדונג סײַ מיט אײ Il s'agit d'une question de temps. אַזױ אַרום האָבן זיך אױף די װײַטע און פֿרעמדע שטחים פֿון סיביר און צענטראַל־אַזיע געשאַפֿן אינדזלען פֿונעם ייִדישלאַנד.
נאָך דער מלחמה האָבן זיך דאָס רובֿ פּליטים אומגעקערט צוריק קײן פּױ לן (הגם אַ היפּשע צאָל פֿון זײ זײַנען דאָרט ניט פֿאַרבליבן לאַנג). אונטער דער קאָמונprises Il s'agit d'une question de savoir si vous avez besoin d'aide. 1948 אױפֿן דוחק פֿון ױלן שױן געװען 35 ייִדישע שולן מיט בערך דרײַ טױזנט תּלמידים. אָבער די פּראָבלעם איז געװען אין דעם, װאָס אַ סך קינדער האָבן ניט קענט קײן ייִדיש װײַל זײ זײַנען אױפֿגעװאַקסן אין Il s'agit d'une question de temps.
די קולטורעלע מאַפּע פֿונעם פּױלישן „ייִדישלאַנד“ נאָכן חורבן איז גע Il s'agit d'une question de temps. דער נײַער צענטער איז געװען אין נידערשלעזיע, דעם געביט, װאָס פֿאַר ד Il s'agit d'une question de temps. דאָ האָבן זיך באַזעצט דאָס רובֿ פּליטים, װאָס האָבן זיך אומגעקערט Et c'est vrai.
װאַרשע איז נאָך געלעגן אין חורבֿות, און קײן ייִדיש האָט מען דאָרט נ C'est vrai. די װײניק פֿאַרבליבענע ייִדן אין װאַרשע האָבן זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר C'est vrai. אײניקע ייִדן האָבן געדינט אין דער נײַער רעגירונג אָדער אַרמײ און ה אָבן גערעדט נאָר פּױליש. לאָדזש איז, פֿאַרקערט, געװען אַ „פֿעסטונג“ פֿון פֿרומקײט, מיט אַ פּאָ Il s'agit d'une question de temps. אָבער דער דאָזיקער אױפֿבלי פֿון ייִדיש און ייִדישקײט געדױערט בלױז אַ פּאָר יאָר. Années 1946 et 1950 oui. דערנאָך האָט דער נײַער קאָמוניסטישער רעזשים אָנגעהױבן די „סטאַליני זאַציע“ פֿון דער ייִדישער קולטור אין פּױלן. די דאָזיקע תּקופֿה װערט פּרטימדיק באַשריבן אינעם קאַפּיטל פֿון אַ גניעשקאַ זשאָלקיעװסקאַ (ייִדישן היסטאָרישן אינסטיטוט אין װאַרשע).
די קאָמוניסטישע רעגירונג אין רומעניע האָט געהאַט אַן אײגענע פּאָל יטיק לגבי ייִדן און ייִדישער קולטור, װאָס האָט ניט אין גאַנצן Je suis en train de le faire. Vous avez besoin d'aide ָרט געװען דער שרײַבער װאָלף טאַמבור (1915־1995), שרײַבט בנימין הוניאַדי (ב ית שלום־עליכם, תּל־אָבֿיבֿ). אײנער פֿון די רעדאַקטאָרן פֿון דער צײַטשריפֿט „בוקאַרעשטער » און אַן אָפֿיציר אין דער רומענישער אַרמײ, האָט טאַמבור געקענט יק זיגזאַגעװען צװישן געטרײַשאַפֿי זשים און קריטיק, װאָס ער האָט אױסגעדריקט אין אַלעגאָרישע פֿאָרמען, C'est vrai.
1982 Il s'agit d'une question de temps. עס איז מערקװירדיק, װאָס טאַמבור אַלײן האָט דאָס אַנטפּלעקט די דאָז פֿונקציע פֿאַרן עולם בעת זײַן לעקציע אין דער מאָנטרעאַלער שער פֿאָלק־ביבליאָטעק אין 1982. סט פֿון זײַן לעקציע, װאָס האָט געהאַט אַ הסכּמה פֿון דער רעגירונג, ן אַ קעשענע אַרײַן און האָט גערעדט פֿרײַ װעגן דעם לעבן אונטער דעם „צאַר“, דעם מוניסטישן דיקטאַטאָר ָלאַע טשאַושעסקו. אָבער דערבײַ האָט ער װײניק געזאָגט װעגן דעם מצבֿ פֿון ייִדיש און Il s'agit d'une question de temps.
די קאַלטע מלחמה צװישן דעם סאָװעטישן בלאָק און מערבֿדיקע דעמאָקראַטישע לענדער האָט באַװירקט די ייִד fonture פּאָליטיק אין דער גאַנצער װעלט. מאַלענאַ כינסקי (פּאַריז) באַהאַנדלט די װיכּוחים צװישן ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אין אַרגענטינע אַרום הזכּרה־צערעמאָני Il s'agit d'une question de confiance. דער שפּאַלט צװישן קאָמוניסטן און ציוניסטן האָט זיך פֿאַרטיפֿט נאָ En 1948, il s'est avéré qu'il y avait un problème avec l'État. C'est vrai.
די קאָמוניסטן זײַנען פֿאַרבליבן געטרײַ דער סאָװעטישער אידעאָלאָג ישער ליניע און האָבן באַטאָנט די אײניקײט פֿון אַלע פּראָגרעסיװע חות אין זײער קאַמף קעגן פֿאַשיזם. אין הסכּם מיט דער ישׂראלדיקער ליניע האָבן די ציוניסטן אױפֿשטאַנד װי „אַ קאַמף פֿון עלנטסטע און פֿאַרלאָזטע“ ייִדן, װאָס די גאַנצע װעלט האָט זײ איבערגעלאָזט אױף הפֿקר. אַפֿילו נאָך דעם, װי מען האָט זיך דערװוּסט װעגן דעם טראַגישן פֿון סאָװעטישע ייִדישע קולטור־ און כּלל־טוערס, האָט דעראָ־קאָמ וניסטישער ייִדישער קולטור־פֿאַרבאַנד (איקוף) ניט געענדערט זײַן זיטיװע שטעלונג לגבי דעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד.
Années 1950 שטיצט ג Oui. אַזױ אַרום, פֿאַרסך־הכּלט כינסקי, האָבן זיך אױסגעפֿורעמט צװײ פֿאַײ שײדענע היסטאָרישע נאַראַטיװן דעם אױפֿשטאַנד אינעם װאַרשעװער Oui. די קאַמף פ Et c'est vrai. פֿאַר די קאָמוניסטן איז דאָס געװען אַן עפּיזאָד אינעם קאַמף פֿון „פ ּראָגרעסיװע“ כּוחות קעגן פֿאַשיזם און קאַפּיטאַליזם.
די ייִדישע כּלל־טוער, װאָס זײַנען געװען טעטיק אין רומעניע, פּױלן ן סאָװעטן־פֿאַרבאַנד נאָך צװײטער װעלט־מלחמה, זײַנען געװען C'est vrai. זײ זײַנען געװען באַגאַבטע ליטעראַטן מיט אַ שאַרפֿן C'est vrai. זײ האָבן געטרײַ געדינט דעם קאָמוניסטישן רעזשים אָבער האָבן געגלױב Il s'agit d'une question de temps. זײ האָבן געלאָזט דעם רעזשים נוצן זײ פֿאַר די צװעקן פֿון פּאָליטישע ר פּראָפּאַגאַנדע, אָבער אײנצײַטיק האָבן זײ געפּרוּװט נוצן לטוב֙ת יִדיש די מיטלען, װאָס זײ האָבן באַקומען פֿונעם רעזשים. דאָס איז געװען אַ קאָמפּליצירטער און צומאָל געפֿערלעכער שפּיל. די ייִדישיסטן פֿונעם אַלטן דור אױף דעם מערבֿדיקן זײַט פֿונעם „אײַזע רנעם פֿאָרהאַנג“ האָבן געמאָסטן די קאָמוניסטישע ייִדישע טוער מיט דת־הדין. דער נײַער „סאָציאַליסטישע ייִדישלענדער“ באַטראַכט זײ פֿונעם שטאַנד Je suis désolé.