צװײ חדשים איידער די רױטע אַרמײ האָט באַפֿרײַט װילנע פֿון דער דײַטש ישער אָקופּאַציע האָט רות לײמענזאָן־ענגעלשטערן (1910־1955) גענומען שרײַבן אַ טאָגבוך.
יענעם טאָג האָט זי שױן געהאַט פֿאַרבראַכט 232 טעג אין אַ שײַער ַ אַ פּױלישער פּױערטע. פֿריִער האָט זי זיך צװײ מאָל געראַטעװעט פֿון טױט אין װילנער געטאָ. אָט די אַלע דערפֿאַרונגען אירע האָט זי באַשלאָסן צו פֿאַרשרײַבן, ל יגנדיק אַרומגעװיקלט מיט שטרױ בײַם דאַך פֿון אַ שײַער אין װילנער Oui.
דאָס טאָגבוך איז געװען דער אײנציקער פֿאַרמעגן, װאָס איז בײַ איר פא ַרבליבן נאָך דער באַפֿרײַונג. Le 17 juillet 1973 ש אונטערן טיטל „פֿאַרשריבן אין אַ שײַער. 15 טער מײַ הקדמה פֿונעם ייִדישן שרײַבער Je suis d'accord.
איצט איז דער דאָזיקער מערקװירדיקער דאָקומענט אַרױס ענגליש אין Je pense que c'est vrai, c'est vrai. די ענגלישע אױסגאַבע נעמט אַרײַן דרײַ הקדמות. היסטאָריקער בן־ציון קליבאַנסקי מאַכט אַן איבערזיכט פֿונעם טאָרישן קאָנטעקסט פֿון דער מחברטעס פּערזענלעכער דערפֿאַרונג. Si vous avez besoin d'aide, די דריטע הקדמה איז אַן איבערזעצונג פֿון ישׂראל רה אַרײַנפֿיר אין דער אָריגינעלער ייִדישער אױסגאַבע.
אַזױ װי טױזנטער װילנער ייִדן איז רות לײמענזאָן געװען שאָקירט אין ד י ערשטע טעג פֿון דער מלחמה, װען די דײַטשן האָבן פֿאַרנומען װילנע Il s'agit d'une question de confiance. זי האָט געהאַט אַ קלאָרן שׂכל און אַ שאַרפֿע אינטויִציע. דאָס האָט איר געהאָלפֿן אױסמײַדן כּלערלײ פּאַסטקעס, װאָס די Il s'agit d'une question de temps. אַזױ אַרום האָט רות געקענט צװײ מאָל אַנטלױפֿן פֿונעם געטאָ און געפ ֿינען אַ מקום־מקלט בײַ דער פֿרומער קריסטלעכער פּױערטע.
די געשיכטע פֿונעם װילנער געטאָ איז גרונדיק דערפֿאָרשט, און Et c'est vrai que c'est vrai. װאָס איז טאַקע זײער װערטפֿול זײַנען אירע פּערזענלעכע אײַנדרוקן או Je pense que c'est vrai. זי איז געװען אַן אינטעליגענטע פֿרױ, װאָס האָט זיך געלערנט אין אַ פּ ױליש־ייִדישער גימנאַזיע און געאַרבעט אין אַ פֿאַרמאַצעװטישןOui. לכאורה איז די פּױלישע שפּראַך געװען מער נאַטירלעך פֿאַר איר, בפֿרט אַז זי האָט געמוזט זיך פֿאַרשטעלן פֿאַר אַ פּאָליאַטשקע נאָך דעם, Il s'agit d'une question de temps. צומאָל װאַרפֿט זי אַרײַן אַ װערטל אָדער אַ שורה פֿון פּושקינס אַ לי Il s'agit d'une question de savoir si vous avez besoin d'aide. אָבער זי האָט באַשלאָסן צו פֿירן איר טאָגבוך אױף ייִדיש, דער שפּראַ C'est vrai.
אין משך פֿון כּמעט צען חדשים האָט רות לײמענזאָן ניט געקענט פֿאַרלא ָזן איר שמאָלן מקום־מקלט און האָט תּמיד מורא געהאַט, מען זאָל זי ניט אַנטדעקן און אַרױסגעבן צו די דײַטשן. דאָס פֿאַרשרײַבן אירע זכרונות און מחשבֿות האָט איר געשאַפֿן אַ סך D'accord, je pense que c'est un problème. זי האָט זיך מודה געװען: „איך קען ניט שרײַבן, עס רײַסט מיר דאָס האַרץ. C'est vrai que c'est vrai. Eh bien, je pense que c'est vrai! איך האָב דאָך דאָס אַלץ אַלײן דורכגעלעבט. Il s'agit d'une question de temps. מיט אמתע בלוטיקע טרערן שרײַב איך די װערטער. עטלעכע מאָל געדאַרפֿט איבעררײַסן, אָפּלײגן דאָס העפֿט און װידער ך נעמען צום שרײַבן.“
רות מיט פֿון דעם געטאָס װאָכעדיקן גיהנום, װוּ מען האָט זיך יעדע רגע Je vous conseille de le faire. אײנער פֿון די שװערסטע מאָמענטן אירע איז דאָס צעשײדן זיך מיט Si c'est le cas, vous avez besoin d'aide: „איך בין געבליבן אַלײן. C'est vrai. איך האָב נאָר געשפּירט, אַז בײַ מיר איז אַלץ אײַנגעפֿאַלן און איך ג Je vous conseille de le faire. שרײַען, טענהן, װי די איבעריקע האָבן דאָס געטאָן, בין איך אימשטאַ נד.” שװאַכער מענטש איז אײנער פֿון די שטאַרקסטע באַשעפֿענישן.“
אונטער אָקופּאַציע האָט זי זעלטן געטראָפֿן דײַטשן. אינעם געטאָ האָט באַלעבאַטעװעט די ייִדישע פּאָליצײ, און פֿאַר די מ ערדערישע „אַקציעס“ האָבן די דײַטשן גענוצט ליטװישע, לעטישע, עסטישע C'est vrai. אָן זײער הילף װאָלט דער מאַסנמאָרד פֿון ייִדן געװען אַ שװערערע אױפ ֿגאַבע פֿאַר די דײַטשן. אײן מאָל אױפֿן װעג פֿונעם געטאָ, װען זי האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר א ַ פּאָליאַטשקע, האָבן צװײ דײַטשן אָפּגעשטעלט די דראָזשקע, אין Je pense que c'est possible.
„איך בין געבליבן זיצן אַ געלײמטע. Il s'agit d'une question de temps. איך בין געװען זיכער, אַז זײ גײען מיך אַרעסטירן. […] מײַן גליק, װאָס דאָס זײַנען [ניט] געװען קײן ליטװינער, זײ װאָלטן געװיס מיך דערקענט.“ און זי האָט ניט גע קענט מוחל זײַן די ייִדישע געטאָ־פּאָליצײ פֿאַר זײער באַהאַנדלונג Il s'agit d'une question de temps. „די דײַטשן האָבן זיך אין דער אָ אַרבעט פֿאַרלאָזן אױף דער ייִדישער פ Et bien, je pense que c'est possible. Il s'agit d'une question de temps. איך פֿאַרשטײ גאַנץ גוט, אַז מען האָט געמוזט זיך צופּאַסן צו די באַפ ֿעלן. אָבער בדרך־כּלל האָט די פּאָליצײ זיך געפֿירט עקלהאַפֿט. […] זײ פֿלעגן גאָר פֿאַרגעסן, אַז זײ זענען אױך ייִדן און געפֿינען זיך א ױך בײַ די דײַטשן.“
רות איז געראַטעװעט געװאָרן מיט דער הילף פֿון באַקאַנטע קריסטן, װעמ Il s'agit d'une question d'ordre général. זײ האָבן אָפּגעהיט איר האָב און גוטס, און דאָס האָט איר דערמעגלעכט Il s'agit d'une question de temps, mais il s'agit d'une question de temps. אָבער דאָ איז אױך ניט אַלץ געגאַנגען גלאַטיק. „מײַנע אַקציעס בײַ איר זענען קײן מאָל ניט קײן זיכערע. C'est vrai que c'est vrai. דאָס איז אָפּהענגיק פֿון איר שטימונג. אַ געװיסע צײַט איז זי געװען צו מיר ניט לאַסקאָװע [פֿרײַנדלעך]. N'hésitez pas à nous contacter. Il s'agit d'un produit de qualité. צאָלן פֿלעג איך איר שטענדיק, סײַ מיט געלט, סײַ מיט זאַכן, װיפֿל זי לעגט זאָגן, קײן מאָל זיך ניט געדונגען, און פֿאָרױס.“
„פֿאַרשריבן אין אַ שײַער“ איז אַ מערקװירדיקער אױטאָביאָגראַפֿישער דאָקומענט, אַ יוצא־דופֿן צװישן די היסטאָרישע מקורים פֿון דערחורבן־תּקופֿה. אָנגעשריבן דורך אַ פֿרױ, װאָס האָט דורכגעמאַכט שבֿעה מדורי גיהנום און געשילדערט איר דערפֿאַרונג מיט אַ שטאַרקן ליטעראַרישן.
