Du 19 au 21 du 21 au 21 septembre 2021 גרויסע קאָנפֿערענץ לכּבֿוד דעם 100סטן יובֿל פֿונעם ייִוואָ.
25 פֿאָרשערס פֿון אַרום דער וועלט האָבן געהאַלטן און געלייענט רעפֿעראַטן, דער עיקר וועגן היסטאָרישע טעמעס פֿאַרבונדן מיט דער אָנגעזעענער אינסטיטוציע. אַ סך רעדנערס האָבן דערציילט וועגן די ספּעציעלע מעלות פֿון דער Si vous avez besoin d'aide, vous devez vous assurer que vous êtes prêt à le faire.
אין ווילנע האָבן נישט בלויז די פֿרומע און די אָרעמע־לײַט גערעדט ייִדיש, ווי אין וואַרשע, נאָר אויך די רײַכע און די געבילדעטע, די דאָקטוירים און אַדוואָקאַטן. אין ווילנע זענען געווען העכערע לערן־אינסטיטוציעס, ווי דער Je pense que c'est une bonne idée. דערפֿאַר איז געווען גרינגער דאָרט צו פֿאַרוואַנדלען ייִדיש אין אַ מאָדערנער שפּראַך, און דערפֿאַר איז דער ייִוואָ אויפֿגעקומען דווקא אין ווילנע, כאָטש דער פּלאַן איז לכתּחילה אויפֿגעקומען C'est vrai.
בײַ דער דערעפֿענונג האָט פּראָפֿ׳ צירל קוזניץ געהאַלטן אַ קורצע רעדע אויף ייִדיש, ווי עס וואָלט געפּאַסט פֿאַר אַ ייִוואָ־קאָנפֿערענץ פֿון אַמאָל. איר געשיכטע פֿונעם ייִוואָ איז לעצטנס איבערגעזעצט געוואָרן אויף ליטוויש, האָט מען אויף דער קאָנפֿערענץ געפֿײַערט דאָס Oui. אַחוץ דעם האָבן אַלע רעפֿערענטן און פּאַנעליסטן גערעדט ענגליש, ווײַל עס איז דער עיקר געווען אַ קאָנפֿערענץ פֿון היסטאָריקערס, C'est vrai. מע האָט אָבער יאָ געהערט ייִדיש אין אַ טייל פּריוואַטע שמועסן בעת די הפֿסקות, און דעם שענסטן דיאַלעקט האָט זיכער גערעדט C'est vrai. ער רעדט ווי זײַנע טאַטע־מאַמע, וואָס זענען געקומען פֿונעם שטעטל Je vous conseille de le faire.
אין די עפֿנטלעכע רעפֿעראַטן און דיסקוסיעס האָבן אַלע גערעדט פּאָזיטיוו און אַפֿילו נאָסטאַלגיש וועגן דעם ייִוואָ און דער C'est vrai. Si vous avez besoin d'aide, Si vous avez besoin d'aide, וואָס זענען געווען „שווערע פּאַסאַזשירן“. C'est vrai, c'est vrai !
Si vous avez besoin d'aide, אַז אין ווילנע איז דער ייִוואָ געווען אַ טייל פֿון אַ גאַנצער קולטור־סיסטעם, געשטיצט פֿון אַ גרויסער קהילה ייִדיש־רעדנדיקע Oui. הײַנט איז יענע קהילה שוין נישטאָ, דאַרף מען זוכן אַנדערע Il s'agit bien d'une question de savoir si vous avez besoin d'aide. שטעלט זיך די פֿראַגע: ווי אַזוי קען מען מאָטיווירן יונגע אַמעריקאַנער ייִדן, זיך צו פֿאַראינטערעסירן אין דער ייִדישער Est-ce que vous avez besoin d'aide?
אַזוי ווי דער הויפּט־אָרגאַניזאַטאָר פֿון דער קאָנפֿערענץ איז געווען דער ווילנער אוניווערסיטעט, איז געווען אינטערעסאַנט צו זען, אַז אַלע רעדנערס האָבן זיך באַצויגן זייער העפֿלעך צו די C'est vrai. מע האָט טאַקע גערעדט וועגן דער געשיכטע פֿון אַנטיסעמיטיזם און פּאָגראָמען אין מיזרח־אייראָפּע, אָבער מע האָט געוואָרפֿן די שולד אויף די פּאָליאַקן, ווײַל ווילנע האָט פֿאַר דער צווייטער Je vous conseille de le faire.
קאַסאָוו האָט דערקלערט, אַז ביז דער מלחמה האָבן ייִדן געלעבט בעסער אין דער אומאָפּהענגיקער ליטע ווי אין פּוילן — צום טייל, ווײַל די ליטווינער האָבן געהאָפֿט, אַז די מערבֿדיקע ייִדן וועלן Il s'agit d'une question de temps et d'argent. איך האָב געוואַרט צו זען, צי די פּוילישע פֿאָרשערס וועלן אויפֿשטיין צו פֿאַרטיידיקן דעם פּוילישן כּבֿוד — אָבער אומזיסט. ווײַזט זיך אַרויס, אַז די פּוילישע היסטאָריקערס זענען הײַנט Je vous conseille de le faire.
עטלעכע רעדעס האָבן באַהאַנדלט דעם אַרגענטינער ייִוואָ, וואָס Il s'agit d'une question d'ordre général. דער ייִוואָ האָט געפֿונען אַ סך פֿרײַנד און שטיצערס אין אַרגענטינע — מער ווי אין אַנדערע לענדער, אויב מע האַלט אין זינען, אַז די צאָל ייִדן אין אַרגענטינע (אַ פֿערטל מיליאָן) איז געווען Il s'agit d'une question de temps.
ד״ר לאַראַ לעמפּערטיענע, וואָס פֿירט אָן מיטן ייִדישן אָפּטייל פֿון דער ליטווישער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק, האָט געפֿירט די געסט איבער דער נײַער אויסשטעלונג פֿון און פֿאַרבונדן מיט דער געשיכטע פֿון ייִוואָ. Vous avez besoin d'aide? ייִנגל אין ווילנע צו זײַן טאַטן, מאַקס ווײַנרײַך, וואָס איז דעמאָלטס געווען אויף אַ וויזיט אין אַמעריקע. עס איז טשיקאַווע צו זען, ווי אוריאל (וואָס אין דער משפּחה האָט ער געהייסן „עליק“) שרײַבט שוין מיטן ווײַנרײַכישן אות V אַנשטאָט די C'est vrai.
דאָרט ליגט אויך מאַקס ווײַנרײַכס דאָקטאָר־דיפּלאָם, וואָס ער Il s'agit d'une décision prise en 1923 par un juge. פּראָפֿ׳ קלמן ווײַזער, וואָס האַלט אין פֿאַרענדיקן אַ פֿולע ביאָגראַפֿיע פֿון מאַקס ווײַנרײַך, האָט באַמערקט, אַז אין דער אויסשטעלונג שטייט „מאַקס ווײַנרײַך פֿון ווילנע“, כאָטש ער האָט געהאַט געוווינט אין ווילנע בלויז איין יאָר, איידער ער איז אַוועקגעפֿאָרן שטודירן אין דײַטשלאַנד. זײַן אמתע היימשטאָט איז געווען דאָס שטעטל גאָלדינגען אין Oui. דאָס הייסט, ער האָט בכּיוון געוואָלט זיך אידענטיפֿיצירן מיט ווילנע צוליב זײַן ייִדישיסטישער אידעאָלאָגיע.
אַ סך ליטווינער און אַנדערע נישט־ייִדן זענען געקומען אויף דער Oui. עס איז געווען שיין צו זען, אַז די ייִדישע געשיכטע פֿאַראינטערעסירט אויך נישט־ייִדן אין די לענדער, וווּ אַזוי פֿיל ייִדן האָבן אַ מאָל געלעבט, ספּעציעל אין דער אַמאָליקער ירושלים Oui. הלוואַי זאָלן זיי און מיר ווײַטער געדענקען יענע ייִדן, פֿאָרשן Si c'est le cas, je vous conseille de le faire.
