דער אַרטיקל, פֿונעם גרויסן סאָציאָלינגוויסט שיקל פֿישמאַן ז״ל האָ Il s'agit d'un nouveau projet pour le 1er janvier 2011.
די פֿראַגע וועגן דעם וואָס ס׳איז געווען דאָס ערשטע לשון („דאָס לשון פֿון אָדם און חווהן“) איז זייער אַן אַלטע. ס׳איז אַפֿילו איינע פֿון די עלטסטע וויסנשאַפֿטלעכע שאלות, מיט Il s'agit d'une question de temps.
אַזוי ווי קינדערלעך רעדן ניט קיין שום לשון באַלד בײַם געבוירן ווער ן, דאַרף דאָך אָט די פֿעיִקייט קומען צו זיי פֿון אַ C'est vrai. איז מען געקומען צו דער הסכּמה, אַז דער מקור מוז זײַן אַ געטלעכער. אָבער דורך וועלכע לכתּחילהדיקע אָנהייבן און פּרוּוון Avez-vous des doutes sur la question? אַ געוויסן חוש פֿאַר שפּראַכנבײַט און שפּראַך־אַנטוויקלונג האָבן Il s'agit d'une question de confiance. וואָס זשע זענען געווען זייערע השׂגות וועגן דער ערשטער שפּראַך Et toi ?
רש״י און דאַנטע
אי ייִדן, אי קריסטן האָבן אַ מאָל געהאַלטן, אַז לשון־קודש איז געווע Il s'agit d'une question de temps. אויף אָט דעם לשון האָט דאָך דער רבונו־של־עולם די וועלט באַשאַפֿן. אויף אָט דעם לשון האָט ער אויסגערופֿן „יהי אור!“ ביזן בבֿל־טורעם האָ Il s'agit d'une solution à votre problème. נאָך דעם דורכגעפֿאַלענעם פּרוּוו אויפֿצושטעלן דעם בבֿל־טורעם, Vous avez besoin d'aide? C'est vrai. אין יעדן אָרט איז, ווי אַן עונש, אויפֿגעקומען אַן אַנדער לשון כּדי י מענטשן זאָלן זיך ניט קענען אַזוי צונויפֿרעדן און פּרוּוון Il s'agit d'une question de temps. זינט דעמאָלט באַמיִען זיך אייניקע מענטשן צוריק צו קומען צו דער מדר גה פֿון איין פֿאַראייניקנדיקן לשון, נאָר דער רבונו־של־עולם איז נאָך Il s'agit d'une question de temps. דערווײַל זענען אייניקע דענקערס געבליבן בײַ זייערע אָריגינעלע אַז לשון־קודש איז געווען דאָס ערשטע לשון בײַ מענט Eh bien. Si c'est le cas, c'est parce que vous êtes en train de le faire.
„דער עקספּערימענטאַלער מעטאָד“
רש״יס און דאַנטעס דערקלערונגען געווען בהסכּם מיט זייערע רעל C'est vrai. שפּעטער האָבן אַנדערע אויך געזוכט דרכים פֿון פֿאַרענטפֿערן אָט די אַלטע פֿראַגע ווי למשל דער אימפּעראַטאָר פֿון דער אַ״ג „הייליקור מישער אימפּעריע“, פֿרעדעריק דער צווייטער (סוף 12טן און אָנהייב יטן רהונדערט). אים האָט מען געגעבן דעם צונאָמען „פּלא־עולם“ (Stupor Mundi) — דער חידוש פֿון דער וועלט — און אויך אין שײַכות מיט אָט דער ברענענדיקער פֿראַגע פֿון תּחי לת־הלשון האָט ער שטאַרק געוואָלט מיט עפּעס מחדש זײַן. מעואָלט לגבי דער פֿראַגע געפֿינען אַן ענטפֿער ניט מער ווי אויף אַן עמפּיריש־עקספּערימענטאַלן מעטאָד, וואָס זאָל זײַן פֿרײַ Et je pense que c'est possible. דערויף איז ער געפֿאַלן אויף אַן אייגנאַרטיקער המצאה.
דער מידבר־אינדזל
טיף, טיף בײַ פֿרעדעריקן אין האַרצן האָט נאָך געטליִעט דער געדאַנק, אַז אַפֿילו אויב ניט דווקא העברעיִש, מוז מען דאָך פֿאָרט קענען נען עפּעס אַ קדמון־לשון, אַ לשון וואָס די מענטשהייט האָט באַקומען מערנאָך קאַליע געמאַכט, צעברעקלט אויף שטיק־שטיקלעך און נאָך פֿאַרדאָרבן ד Oui. אָננעמענדיק אַזוי, פֿרעגט זיך, ווי אַזוי זשע קען מען צו דער קדמון־ש Qu'est-ce que c'est ? Il s'agit d'un produit de qualité. אונטער דער אויפֿזיכט פֿון טויב־שטומע משרתים האָט ער פֿאַרמישפּט א ַ נײַ־געבוירן עופֿעלע צו „פֿאַרברענגען“ די ערשטע פֿיר־פֿינף יאָו פֿר ן לעבן אויף אַ מידבר־אינדזל כּדי צו דערגיין וואָסער לשון דאָס קינד ועט „ספּאָנטאַן“ רעדן איידער אַנדערע מאַכן עס קאַליע און פֿאַרפּראָסטעווען דאָס אויף אַ רעדשפּראַך וואָס איז ניט דירעק ט פֿון גאָט, נאָר וואָס באַזירט זיך אויף קאָנטאַקטן מיט אַרומיקנ מענ Oui.
וואָס זשע איז געווען דער פּועל־יוצא פֿונעם אימפּעראַטאָרס נטענעם אימפּירישן און אָביעקטיוון עקספּערימענט Avez-vous besoin d'aide? C'est vrai!
אָן אַ מענטשלעכן קאָנטאַקט
דער סוף פֿון דער מעשׂה איז, אַז אָן אַ סבֿיבֿה און אָן מוסטערן פֿון מענטשלעכע קלאַנגען, וet ערשטע, זאַצן און פֿראַזעס אין משך פֿון די ערשטע 4 ־ 5 יאָר איז דאָסופֿעלעו°mine. די פֿעdustrie דאָס איז געגליכן צום כּוח־הריאה. אַ קינד וואָס וואַקסט אויס אין משך פֿון די ערשטע יאָרן אין ר פֿינצטערניש וועט שוין אויפֿן גאַנצן לעבן בלײַבן אַ בלינדס. יעדער מענטשלעכער חוש און אײַנגעבוירענע פֿעיִקייט האָט זיך אויך זײ ַן שעת־הכּושר. אויב מע באַנוצט זיך דערמיט דעמאָלט ניט (אָדער ניט גענוג) איז Oui. Il s'agit d'une question de temps.
דאָס אייגענע איז אויך מיט די כּוחות פֿון די אבֿרים. יונגע הענטעלעך און פֿיסלעך וואָס מען באַס פֿון די ערשטע עטלעכע יאָר פֿון לעבן, פֿעלט זיי שפּעטער אויס, נאָכן Oui, c'est vrai, c'est vrai, c'est vrai, c'est vrai. שפּראַכיקייט איז פּונקט אַזאַ געמיש פֿון אײַנגעבוירענע און פֿון א ויסגעלערנטע און געאיבטע פֿעיִקייטן, ווי ס׳זענען ד֙ פֿעיִקייטן Il s'agit d'une question de temps.
צוריק צום אימפּעראַטאָר
אויף דער עלטער האָט דער אימפּעראַטאָר געליטן כּלערליי מפּלות. כאָטש ער האָט אין אַ געוויסער צײַט געקיניגט איבער גאַנץ דײַטשלאַנד און גרויסע טיילן פֿון פֿראַנקרײַך האָבן זײַנע שׂונאים אים סוף באַזיגט און זײַנע גיטער צוגענומען. און די האַרבע פּראָבלעם וועגן דעם וואָס ס׳איז געווען דאָס ערשטע מע N'hésitez pas à nous contacter. אָבער קיין העברעיִש, ווי מיר קענען עס און ווי אונדזערע חכמים האָבן Si c'est le cas, je pense que c'est un problème. הײַנט האַלטן לינגוויסטן, אַז העברעיִש, אַראַביש, אַראַמעיִש, עטיאָפּיש און אַ סך נאָך עלטערע לשונות שטאַמען אַלע פֿון איין היפּאָטעטישן „פּראָטאָ־סעמיטיש פֿו יי qu'un האָבן זיך ביסלעכו5quin באַזונדער אויסגעשיילט נאָך מיט C'est vrai.
פּראָטאָ־סעמיטיש אַלייère שטאַמט אויך פֿון אַ פֿריִערדיקן פּראָטאָ־לשון: „פּראָטאָ־אַפֿראָ־אַזיאַטיש“, וethuאָס האָט זיך געצויגן דורך גאַנץ צפֿון־ און צענטראַל־אַפֿריקע, דורך דעם מיזרח אַזש l'air איזן אַלטן טײַך פּרת עפֿרעטעס דעם דעם מיזרח אַזש l'air אַלטן טײַך פּרת פּרת עפֿרעטעס). אָבער אויך פּראָטאָ־אַפֿראָ־אַזיאַטיש שטעלט מיט זיך ניט פֿאָר די סאַמע עלטסטע היפּאָטעטישע שפּראַך, וו spéher די הײַנטיקע לינג fournis זענען בעלן צ). די עלטסטע סימנים פֿון אַזאַ שפּראַך געפֿינען זיי qu'un אין דרום־מערבֿ־אַפֿריקע, ווquinּ מען האָט אויך געפֿונען די עלטסטע ביינער פֿונעם מענטשלעכן (און ניט פֿונעם מאַלפּישן) מין. הכּלל, לשון־קודש איז אפֿשר די עלטסטע הײַנטיקע ייִדישע שפּראַך, נא ר דאָס עלטסטע לשון פֿון דער גאַנצער מענטשהייט איז עס זיכער ניט. אָדם מיט חווהן האָבן זיכער ניט גערעדט קיין העברעיִש איינער מיטן אַ נדערן אין גן־עדן, נאָר מסתּמא גאָר אַ פֿריִען מיראָטאָ־אַפֿראָ־ Oui. שטעלט זיך פֿאָר גאָטס ניסים!
