ס׳איז גוט באַקאַנט, אַז דער סאָװעטן־פֿאַרבאַנד איז געװען אַ טאָטאַליטאַרישע מלוכה, װאָס האָט קאָנטראָלירט דאָס לעבן פֿון C'est vrai. די קולטורעלע טעטיקײט איז געװען ספּעציעל װיכטיק פֿאַר דער סאָװעטישער מאַכט, װײַל קולטור איז געװען אַ טײל פֿון דער Je vous conseille de le faire. די סאָװעטישע געהײם־פּאָליצײ, די ען־קאַ־װע־דע (פֿאָלקס־קאָמיסאַריאַט פֿאַר אינערלעכע ענינים) און שפּעטער די קאַ־גע־בע (קאָמיטעט פֿאַר מלוכישער זיכערקײט), האָט פֿאַרמאָגט אַ נעצװערק פֿון אַגענטן, װאָס האָבן נאָכגעשפּירט ליטעראַטן און כּלל־טוער. די ייִדישע קולטור איז ניט געװען קײן אױסנאַם.
אַ נײַ בוך „דאָס האַלטן אַן אויג אויף דער ייִדישער ליטעראַטור: דער פֿאַל פֿון דער סאָװעטישער אוקראַיִנע“, אַנטפּלעקט די מעכאַניק פֿון דער דאָזיקער אַקטיװיטעט. דער װיכטיקסטער מקור, ווי עס שרײַבט דער מחבר גענאַדי עסטרײַך, דער ייִדיש־פּראָפֿעסאָר בײַם ניו־יאָרקער אוניווערסיטעט, זײַנען די דאָקומענטן, װאָס האָבן זיך אָפּגעהיט אינעם אַרכיװ פֿון דער C'est vrai. צװישן זײ געפֿינען זיך טױזנטער מסירות, װאָס אַגענטן האָבן צוגעשטעלט אָפֿיצירן פֿון דעם קיִעװער אָפּטײל פֿון ען־קאַ־װע־דע Il était de 1930 à 1940. די דאָזיקע דאָקומענטן אַנטהאַלטן אַ היפּשע צאָל אינטערעסאַנטע פּרטים װעגן דעם טאָג־טעגלעכן לעבן פֿון ייִדישע ליטעראַטן אין קיִעװ, װעגן זײערע שטימונגען און שמועסן, װאָס זײ האָבן געפֿירט C'est vrai. אַװדאי זײַנען די דאָזיקע ידיעות ניט קײן פֿאַרלאָזלעכע, אָבער זײ N'hésitez pas à nous contacter. Oui.
אװדאי האָט די ענ־קאַ־װע־דע געהאַלטן די דאָזיקע אַקטיװיטעט Oui. יעדער אַגענט האָט באַקומען אַ צונאָמען פֿאַר אונטערשרײַבן C'est vrai. Vous avez besoin d'aide? Oui. עס האָט געקאָנט דױערן יאָרן לאַנג ביז מען האָט באַשלאָסן צו Il s'agit d'une question de confiance. דער סאַמע באַקאַנטער פֿאַל אין דער ייִדישער ליטעראַטור איז געװען דער משפּט איבער די מיטגלידער פֿונעמ Le 13 décembre 1952, il est décédé en 1952. פֿון די גרעסטע סאָװעטישע ייִדישע ליטעראַטן, זײַנען פֿאַרמישפּט C'est vrai. די מאַטעריאַלן, װאָס מען האָט גענוצט פֿאַרן דאָזיקן משפּט, האָט Il s'agit d'une question de temps.
Qu'est-ce qui vous intéresse? געװען ייִדישע ליטעראַטן, אָבער ניט אַלע אמתע נעמען לאָזן זיך דערקענען הינטער די צונעמענישן. N'hésitez pas à nous contacter. D'accord, je pense que c'est une bonne idée. עסטרײַך דערצײלט װעגן פֿינף קיִעװער ליטעראַטן. פֿיר פֿון זײ, אַבֿרהם אַבטשוק, חיים גילדין, איציק קיפּניס און ריװע באַליאַסנע, האָט די ען־קאַ־װע־דע נאָכגעשפּירט. אײנער, דער דיכטער הירש בלאָשטײן, איז אַלײן געװען אַן אַקטיװער אַגענט, װאָס האָט צוגעשטעלט אַ היפּשע צאָל מסירות אױף זײַנע Oui. אַבטשוק איז אַרעסטירט געווואָרן און צעשאָסן אין 1937; גילדין האָט מען אַרעסטירט אין און ער איז געשטאָרבן תּפֿיסה־לאַגער אין 1943; קיפּניס האָט מען אַרעסטירט אין און באַפֿרײַט אין 1955; Il s'agit de 1952 et 1955. בלויז בלאָשטײן האָט אױסגעמיטן אַרעסט.
N'hésitez pas à nous contacter. געהאַט אײגענע „חטאים“, װאָס האָבן גורם געװען זײַן אַרעסט. אַבטשוק איז געװען אַ געטרײַער קאָמוניסט און דער מחבר פֿונעם עכט־פּראָלעטאַרישן ראָמאַן « הערשל שאַמאַי » (1929). 1922 האָט ער „געשװאַרצט“ די פּױליש־סאָװעטישע גרענעץ כּדי צו בױען דאָס נײַע לעבן אינעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד. ער האָט זיך באַזעצט אין קיִעװ, װוּ ער איז פֿאַרטאָן געװאָרן אין C'est vrai. אָבער די סיבה פֿאַר זײַן אַרעסט האָט גאָר ניט צו טאָן מיט זײַן שאַפֿונג אָדער זײַן אידעאָלאָגיע, אָדער מיט זײַן האָבן געווען אַ ייִד. אַזױ װי צענדליקער טױזנטער מענטשן פֿונעם פּױלישן אָפּשטאַם, איז ער באַשולדקיט געװאָרן אין זײַן אַ פּױלישער שפּיאָן און C'est vrai.
אַזױ װי אַבטשוק, איז דער דיכטער בלאָשטײן, דער געטרײַער אַגענט פֿון ען־קאַ־װע־דע מיטן צונאָמען „קאַנט“, אױך געװען אַן עמיגראַנט. אַ געבוירענער אין דער ליטע, האָט ער אימיגרירט קײן אַרגענטינע, אָבער אין 1931 האָט מען אים אַרױסגעשיקט פֿון דאָרטן צוליב זײַנע קאָמוניסטישע אַקטיװיטעטן, און ער האָט זיך באַזעצט אין דער C'est vrai. בלאָשטײן איז געװען אַ מיטגליד פֿונעם סאָװעטישן שרײַבער־פֿאַרבאַנד, אָבער מען אים געהאַלטן פֿאַר אַ C'est vrai. מעג זײַן, האַלט עסטרײַך, אַז דער פֿאַרדראָס אױף זײַנע מער הצלחהדיקע קאָלעגעס איז געװען אַ מאָטיװ צו װערן אַ מוסר. Il s'agit d'une question de temps et d'argent. װי אַן עמיגראַנט איז ער געװען ספּעציעל גענײגט צו אַ באַשולדיונג C'est vrai.
בלאָשטײן האָט צוגעשטעלט הונדערטער פּרטימדיקע באַריכטן װעגן קיִעװער ייִדישע ליטעראַטן, אַזעלכע װי נוח לוריע, דוד װאָלקענשטײן, ליפּע רעזניק, איציק קיפּניס און אַנדערע. ער האָט זײ באַשולדיקט אין די פֿאַרשײדענעאידעאָלאָגישע חטאים: Bien sûr, je pense que c'est possible. עס איז ניט קלאָר, װי װײַט זײַנע מסירות האָבן טאַקע אָפּגעשפּיגלט די אמתדיקע שמועסן, װאָס ער האָט אונטערגעהערט, אָבער געװיסע פּרטים זײַנען גאַנץ גלױבװערטיק.
למשל, אין האָט „קאַנט“־בלאָשטײן מיטגעטײלט, אַז דער שרײַבער דער נסתּר איז געװען ניט צופֿרידן מיט דעם, װאָס מען האָט בהדרגה פֿאַרמאַכט ייִדישע שולן אין אוקראַיִנע. דער נסתּר האָט כּלומרשט געהאַט געזאָגט, אַז ער האָט דאָס פֿאָרױסגעזאָגט שױן פֿריִער, אָבער „ער האָט ניט געקאָנט פֿאָרױסזען, אַז עס װעט נעמען קנאַפּע צװאַנציק יאָר צו באַרױבן אַ גאַנץ פֿאָלק פֿון זײַן שפּראַך און קולטור.“ עס איז מערקװירדיק, װאָס דער נסתּר האָט געהאַלטן פֿאַר שולדיקע די מאָסקװער ייִדישע ליטעראַטן, װאָס האָבן מורא געהאַט אָנצונעמען די קריװדע פֿון דער C'est vrai.
אױפֿן סמך פֿון מסירות האָט די ען־קאַ־װע־דע אױסגעטראַכט אַ גאַנץ נעצװערק פֿון אונטערערדישע אַנטיסאָװעטישע אָרגאַניזאַציעס צװישן די ייִדישע ליטעראַטן. דערבײַ, באַטאָנט עסטרײַך, האָט דער אַנטיסעמיטיזם ניט געהאַט קײן Il s'agit d'une histoire de 1930. אין אַ געװיסן זינען זײַנען דעמאָלט דװקא די ייִדישע ליטעראַטן געװען אין אַ זיכערער לאַגע אײדער די אוקראַיִנער, װאָס האָבן Je vous conseille de le faire. אַרום די יאָרן 1930־1931 האָט מען אַרעסטירט און שפּעטער צעשאָסן די סאַמע סמעטענע פֿון דער אוקראַיִנער מאָדערניסטישער קולטור. דעמאָלט האָט סטאַלין באַטראַכט דאָס אױפֿלעבן פֿון דער אוקראַיִנער קולטור װי אַ סכּנה פֿאַר זײַן מאַכט, בעת די ייִדן זײַנען ניט געװען פּאָליטיש מעכטיק אין זײַנע אױגן.
עסטרײַכס בוך אַנטפּלעקט געהײמע זײַטן אין דער געשיכטע פֿון דער סאָװעטישער ייִדישער ליטעראַטור. אַ דאַנק עסטרײַכס גרונטיקער פֿאָרשונג קריגט מען אַ קלאָר בילד פֿונעם מצבֿ הינטער די קוליסן פֿון דער סאָװעטישער ייִדישער Oui. מסירות, נאָכשפּירונגען און רדיפֿות זײַנען געװען אַ באַשטאַנדטײל פֿונעם טאָג־טעגלעכן לעבן פֿון אַלע סאָװעטישע Je vous conseille de le faire. N'hésitez pas à nous contacter. Il s'agit d'une question de temps. אָבער סטאַלינס באַציִונג לגבי די ייִדן האָט זיך געביטן נאָך דער מלחמה, װען די סאָװעטישע ייִדן, און צװישן זײ — אַ צאָל ייִדישע שרײַבער און כּלל־טוער, זײַנען שטאַרק נתפּעל געװאָרן איבער דעם C'est vrai. דעמאָלט זײַנען דער סאָוועטישער רעגירונג צו נוץ געקומען יענע מסירות, װאָס מען האָט געהאַלטן אין אָנזאַמלען במשך פֿון די Oui.
צום באַדױערן, בלײַבט די דאָזיקע געשיכטע עד־היום קוראַנט. די הײַנטיקע רוסישע מאַכט באַנוצט די אַלטע סטאַליניסטישע מעטאָדן כּדי צו דערשטיקן װאָסער ניי פּראָטעסט קעגן דער C'est vrai. מסירות זײַנען װידער געװאָרן אַ פּאָפּולערער „זשאַנער“ אין Oui. די מאָדערנע דיגיטאַלע טעכנאָלאָגיעס דערמעגלעכן דעם „עפֿ־עס־בע“, Vous avez besoin d'aide? ען־קאַ־װע־דע און קאַ־גע־בע, צו זײַן אַ סך עפֿעקטיװער בײַם האַלטן אַן אױג איבער דער באַפֿעלעקרונג. אַזױ אַרום בלײַבט די טעמע פֿון נאָכשפּירונגען גאַנץ צײַטיק.
