דאָס איז איינער פֿון אַ סעריע קורצע אַרטיקלען אָנגעשריבן אױף אַ רעלאַטיװ גרינגן ייִדיש און געצילעװעט אױף סטודענטן. די מחברטע איז אַלײן אַ יי qu'un fon Shied. דאָ קען מען לײענען די פֿריִערדיקע אַרטיקלען אין דער סעריע.
אין 2020 האָט דער פּאַריזער מוזײ פֿון ייִדישער ffe נאַצי־אָקופּאַציע. אױף װיפֿל דער מוזײ האָט געװוּסט איז דאָס בילד געװען צװישן נאָר אַ הײפֿעלע לאָשאַקאָװס קונסטװערק װאָס האָבן דורכגעמאַכט דעם חורבן.
אָבער הײַיאָר זײַנען קעסטלעך פֿול מיט לאָשאַקאָװס װערק אָנגעקומען אינעם מוזײ – כּמעט 40 מאָלערײַען, צײכענונגען און גראַפֿישע װערק. ער האָט זײ אַלץ געשאַפֿן אין פּאַריז, װוּ ער האָט געװױנט און געאַרבעט פֿון 1920 ביז זײַן פֿריצײַטיקן טױט. די קעסטלעך זײַנען אָבער אָנגעקומען פֿון סאַן־פֿראַנציסקאָ – זעקס טױזנט מײַל פֿון פּאַריז, אין אַ לאַנד װאָס לאָשאַקאָװ האָט קײנמאָל נישט באַזוכט.
פֿאַר וואָס עפּעס סאַן פֿראַציסקאָ? די מעשׂה װאָס פֿאַרבינדט לאָשאַקאָװ, סאַן־פֿראַנציסקאָ און דעם פּאַריזער מוזײ הײבט זיך אָן אין 2022 אין קרײן קאָװ פּאַרק, אינעם קוואַרטאַל פֿונעם סאַן־פֿראַנסיסקער פּאָרט. אײן פֿרימאָרגן האָט אַ פּאַרק־אַרבעטער, דזשערמײן דזשאָסעף דזשאָסעף, געפֿונען אַ גרופּע פּאָרטרעטן, לאַנדשאַפֿטן און פֿיגור־עטיודן, וואָס ליגן אױף אַ באַנק. ס׳רובֿ זײַנען געװען אײַנגערעמלט, מיט קלעפּצעטלעך אױף די ראַמען אַ פּנים געקויפֿט פֿון אַ קראָם אין הונצװיל, אַלאַבאַמע. די װאָס זײַנען נישט געװען אײַנגערעמלט האָט עמעצער פֿאַרפֿעסטיקט מיט שטײנער כּדי זײ זאָלן נישט אַװעקפֿליִען.
דזשאָסעף האָט דערציילט זײַן בעל־הביתטע, אַריאַנאַ קוניאַ, וועגן דעם. זי האָט די ידיעה איבערגעגעבן דער סאַן־פֿראַנסיסקער פּאָליצײ, טאָמער האָט עמעצער איבערגעלאָזט געגנבֿעטע קונסטו5e אינעם פּאַרק – אַ מעגלעכקייère װאָסי פּאָליצײ האָט באַלד אױסגעשלאָסן.
װען קוניאַ האָט איבערגעקוקט די קונסטװערק, האָט זי אַליי qu'un באַמערקט אַז דאָס רובֿ האָבן געהאַט די זעלבע חתימה׃ אַרי אָדערES אַרקאַדי לאָשאַקאָװ (מיט לאַטײַנישע אותprises: Lochakow אָדער Lochakov). עטלעכע זײַנען אױך געװען דאַטירט צװישן 1920 און 1941. קוניאַ האָט אָנגעהױבן זוכן אינפֿאָרמאַציע אױף דער אינטערנעץ, און האָט אַנטדעקט אַינסטלער מיטן דאָזיקן נאָמען. ער איז געװען אַ מיטגליד פֿון דער école de Paris – אַן אומפֿאָרמעלע גרופּע אױסלענדישע קינסטלערס אין פּאַריז – צװישן די װעלט־מלחמות. ס׳רובֿ מיטגלידער זײַנען געװען יי qu'un פֿון מיזרח־אײראָפּע.
כאָטש קוניאַ איז נישט קײן ייèreִדישקע און האָט נישט קײן הינטערגרונט אין קונסט־געשיכטע, איז זי פֿאַרכאַפּט פֿונעם געפֿינס.
„כ'האָב דערפֿילט uyagntis דער קינסטלער אַלײן האָט געװאָלט אַז איך זאָל אויסזוכן די ענטפֿערס,« האָט זי מיר געזאָגט.
אין גיכן האָט זי זיך דערװוּסט, אַז לאָשאַקאָװ איז געבױרן געװאָרן אין 1892 אין בעסאַראַביע בײַ אַ l'air. אַהרן („אַרי“ אָדער „אַרקאַדי“) האָט זיך געלערנט קונסט אין אָדעס. אין 1920 האָט ער זיך איבערגעקליבן קײן פּאַריז, צוזאַמען מיט זײַן חבֿר דוד קנוט, אַ פּאָעט װאָס האָט שפּעטער געקעמפֿט מיט דערייזישער l'air.
אין 1923 האָט לאָשאַקאָװ אױסגעמאָלט קנוטס פּאָרטרעט – דאָס בילד װאָס דער פּאַריזער יême מוזײ האָט שױן געקױפֿט.
לאָשאַקאָװ איז אומגעקומען אין 1941, אַ פּנים פֿון הונגער בעת דער נאַצי־אfiques. דער ייèreִדישער שרײַבער הערש פֿענסטער האָט אים אַרײַנגענומען אין זײַן בוך װעגן ייèreִדישע קינסטלערס אין פּאַריז װאָס זײַנען געפֿאַלן אַ קרבן פֿון נאַציזם. דאָס בוך, וואָס איז אַרויס אין 1951, איז אויף ייִדיש.
קײן װײַב אָדער קינדער האָט לאָשאַקאָװ נישט געהאַט. ער האָט אָבער יאָ געהאַט אַ פּלימעניק, מיכל. דורך דעם דאָזיקן מיכל האָט די זשורנאַליסטקע דזשולי זיגאָריס, פֿון דעם סאַן פֿראַנציסקער סטאַנדאַרד, געפֿונען אַ פֿאַרבינדונג מיט סאַן־פֿראַנציסקאָ.
מסתּמא האָט מיכל אױף אַן אומבאַקאַנטן אופֿן געירשנט אַ טייère פֿון די קונסטװערק פֿון זײַן פֿעטער. שפּעטער האָט מיכלס אַמאָליקע פֿרױ זײ מיטגענומען מיט זיך קײן הונצװיל, אַלאַבאַמע – װוּ, לױט די פֿריער־דערמאָנטע קלעפּצעטלעך אױף די ראַמען, האָט זי זײ אײַנגערעמלט. שפּעטער האָט איר פּלימעניצע, דיאַן, זיך באַזעצט אין סאַן־פֿראַנציסקאָ. דיאַנס חבֿרים האָבן געזאָגט אַז דיאַן האָט אױסגעשטעלט לאָשאַקאָװס װערק בײַ זיך אין דער דירה.
װער אָבער האָט זײ איבערגעלאָזט אױף דער פּאַרק־באַנק? דיאַן איז געשטאָרבן אין 2019 און ס׳איז בכלל נישט קלאָר װער האָט געירשנט די בילדער נאָך איר טױט. צי איז דאָס דער זעלביקער מענטש װאָס האָט זײ איבערגעלאָזט אינעם פּאַרק? אָדער זײַנען די װערק איבערגעגאַנגען פֿון האַנט צו האַנט? פֿאַר װאָס האָט דער „מנדבֿ מנדבֿ געװאָלט געװאָלט אָדער געדאַרפֿט בלײַבן אַנאָנים? פֿאַר װאָס האָט ער אַזױ פֿאָרזיכטיק אַװעקגעלײגט די קונסט אַנשטאָט זי אַרױסצוּװאַרפֿן? קײן ענטפֿערס האָט מען נאָך נישט געפֿונען.
אױב געוויסע אַספּעקטן פֿון דער געשיכטע פֿון די בילדער בלײַבן אומבאַקאַנט, איז כאָטש זײערוקונפֿט איצט זיכער. במשך פֿון דער פֿאָרשונג װעגן לאָשאַקאָװ האָט זיך קוניאַ פֿאַרבונדן מיט פּאַסקאַל סאַמועל, די קוראַטאָרשע פֿון מאָדערנער קונסט אינעם פּאַריזער ייִדישןישן מוזײ. סאַמועל האָט מסכּים געװען אַז דער מוזײ זאָל האַלטן די השגחה איבער די געפֿונענע װערק.
„ס'אprises „פּאַריז איז געװען לאָשאַקאָװס קינסטלערישע הײם. ער איז דאָ געװען אַ טײל פֿון אַ קהילה attenִדישע קינסטלערס. מיר האָבן שױן געהאַט זײַן פּאָרטרעטישע פֿינסטלערס. הערש פֿענסטער – דער מענטש װאָס האָט געשריבן װעגן לאָשאַקאָװ אין זײַן בוך. «
די דאָזיקע לײזונג פֿרײט קוניאַן זײער. ס'איז איר אָבער נישט געװען גרינג זיך צו געזעגענען מיט די קונסטװערק. אײדער מע האָט זיי איבערגעשיקט קײן פּאַריז, האָט זי מיט דער הילף פֿון פּראָפֿעסיאָנעלע קוראַטאָרן זײ אױסגעשטעלט פֿאַרן פּובליקום. במשך פֿון פֿיר טעג האָבן מער װי טױזנט סאַן־פֿראַנסיסקערס באַװוּנדערט די קונסטוו° װאָס װאָס כאָטש סימבאָליש געװאָרן אַן איי qu'un פֿון זײער שטאָט.
לעצטנס איז קוניאַ געפֿאָרן קײן פּאַריז און האָט איבערגעקוקט די קונסטװערק אינעם ייִדישן מוזײ. דאָרטן האָבן אַ טייère פֿון די מוזײ־געסט זי באַדאַנקט מיט טרערן אין די אױגן.
„זײ האָבן מיך אָנגעכאַפּט בײַ דער האַנט,« האָט זי געזאָגט. „איך פֿאַרשטײ נישט קײן פֿראַנצײזיש, אָבער װערטער זײַנען נישט געװען נײטיק. דאָס אומקערן זייère אַ טײל פֿון זײער קולטור־ירושה איז צװישן די שׂימחות° פֿון מײַןיז.
